Rankiem 11 listopada 1918 roku, w lesie pod Compiègne, w wagonie marszałka Ferdinanda Focha reprezentującego Ententę, podpisano rozejm z Cesarstwem Niemieckim. Zawieszenie broni weszło w życie dopiero sześć godzin później, co kosztowało życie wielu kolejnych osób. Łącznie Wielka Wojna pochłonęła kilkanaście milionów ludzkich istnień.
Strona niemiecka oczekiwała znacznie łagodniejszego potraktowania, o czym stojący na czele jej delegacji Matthias Erzberger pisał później „biorąc pod uwagę debaty prowadzące do przerwania ognia, liczyliśmy na takie warunki, które zakończyłyby cierpienia osób nie biorących udziału w walkach – kobiet i dzieci – i które zapewniłyby nieprzyjacielowi pełne i całkowite bezpieczeństwo wojskowe. […] Siedemdziesięciomilionowy naród cierpi, ale nie umiera.” Marszałek Foch nie zgodził się na żadne ustępstwa i twardo potraktował niemieckiego agresora. Rozejm zawarto na miesiąc, a następnie dwukrotnie przedłużono do 17 stycznia i 17 lutego 1919 roku.
Tymczasem w Poznaniu na wieść o rewolucji, jaka wybuchła w listopadzie w Niemczech (po klęskach na froncie), szykowano się do przejęcia władzy. Patriotyczne nastroje w stolicy Wielkopolski podsycił przyjazd I.J. Paderewskiego wieczorem 26 grudnia 1918 roku, a już niecałą dobę później wybuchło powstanie. Zryw ten Francuzi przyjęli z zadowoleniem, Polska stanowiła bowiem w ich planach istotny element antyniemiecki. Sprawa Wielkopolski na arenie międzynarodowej znacząco wzrosła po wystąpieniu Romana Dmowskiego, który 29 stycznia 1919 roku na konferencji pokojowej w Paryżu, w pięciogodzinnej charyzmatycznej przemowie wygłoszonej po francusku i angielsku wyjaśnił konieczność odbudowy dużej i silnej Polski. Wkrótce po tym Niemcy otrzymali notę, iż mają powstrzymać się od stosowania siły w poznańskim i nie ingerować w życie publiczne do czasu zakończenia konferencji pokojowej.
Podczas omawiania przez Radę Dziesięciu kolejnego przedłużenia rozejmu, marszałek Foch i premier Georges Clemenceau postanowili włączyć do rozmów sprawę Wielkopolski. 13 lutego 1919 roku francuski generał Pierre Nudant przekazał stronie niemieckiej depeszę z nowym warunkami. Niemcy, jak relacjonowano w „Kurierze Poznańskim”, mieli „natychmiast zaprzestać wszelkich ruchów zaczepnych, skierowanych przeciwko Polakom na terenie ziem wielkopolskich lub na innym terytorium”. Wyznaczono także linię demarkacyjną. Matthias Erzberger uznał te żądanie jako obcą ingerencję w wewnętrzne sprawy, wskazując przy tym, że to Polacy chcą przywłaszczyć sobie niemiecką ziemię. Na szczęście Foch pozostał nieugięty i zagroził zerwaniem rozmów, co skutkowałoby wznowieniem działań wojennych.
Rozejm podpisano 16 lutego 1919 roku w Trewirze. Przedłużył on ustalenia z Compiègne na czas nieokreślony, a do istniejących postanowień dopisano: „Niemcy powinni niezwłocznie zaprzestać wszelkich działań ofensywnych przeciwko Polakom w Poznańskiem i we wszystkich innych okręgach. W tym celu zabrania się wojskom niemieckim przekraczania następującej linii: dawna granica Prus Wschodnich i Prus Zachodnich z Rosją aż do Dąbrowy Biskupiej, następnie poczynając od tego punktu linii na zachód od Dąbrowy Biskupiej, na zachód od Nowej Wsi Wielkiej, na południe od Brzozy, na północ od Szubina, na północ od Kcyni, na południe od Szamocina, na południe od Chodzieży, na północ od Czarnkowa, na zachód od Miał, na zachód od Międzychodu, na zachód od Zbąszynia, na zachód od Wolsztyna, na północ od Leszna, na północ od Rawicza, na południe od Krotoszyna, na zachód od Odolanowa, na zachód od Ostrzeszowa, na północ od Wieruszowa, a następnie od granicy śląskiej”.
Od 22 do 24 lutego 1919 roku w Poznaniu przebywał generał Charles Dupont, szef Misji Międzysojuszniczej w Berlinie, którego zadaniem była kontrola przestrzegania postanowień rozejmu w Trewirze. Podczas jego pobytu w stolicy Wielkopolski doszło do zaprzysiężenia nowych oddziałów Straży Ludowej. Natomiast od 1 do 19 marca w mieście gościli członkowie Misji Międzysojuszniczej (Koalicyjnej) na czele z Josephem Noulensem i Henri Albertem Niesselem. Ich rolą było ustalenie przebiegu linii demarkacyjnej i doprowadzenie do podpisania umowy określającej polsko-niemieckie stosunki, do której zawarcia jednak nie doszło przez celową opieszałość i zrywanie rozmów przez stronę niemiecką.
Chociaż rozejm w Trewirze formalnie zakończył Powstanie Wielkopolskie, to jednak Niemcy jeszcze długo dopuszczali się akcji zbrojnych i przekraczania wyznaczonej linii demarkacyjnej.
Michał Dachtera
Bibliografia:
Zdjęcia:
Na pierwszym zdjęciu: Pocztówka z wizerunkiem generała Focha, po 1918, wyd. nieznany, Biblioteka Narodowa Polona.
Na drugim zdjęciu: Mathias Erzberger, fotografia, około 1918, wydawca Neue Photographische Gesellschaft (NPG), Katalog zbiorów artystycznych i naukowych Polskiej Akademii Umiejętności.
Na trzecim zdjęciu: Podpisanie zawieszenia broni między Niemcami a Ententą w Compiegne. Posiedzenie przedstawicieli państw – sygnatariuszy w sprawie rozejmu, 10 listopada 1911, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, sygnatura 3/1/0/5/1/1.
Na czwartym zdjęciu: Podpisanie zawieszenia broni między Niemcami a Ententą w Compiegne. Delegacja aliantów przed wagonem sztabowym, w którym Niemcy podpisali akt kapitulacji. Widoczni: marszałek Ferdinand Foch (1), admirał sir R. Wemyss (2), generał Maxime Weygand (3), kontradmirał G. Hope (4), kapitan Marriott (5), generał Desticker (6), kapitan de Mierry (7), Riedinger (8), Laperche (9)., 11 listopada 1911, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, sygnatura 3/1/0/5/1/2.
Na piątym zdjęciu: Delegacja niemiecka na czele z Mathiasem Erzbergerem udaje się na rozmowy rozejmowe, Trewir, 15 lutego 1919, U.S. National Archives and Records Administration, sygnatura 165-WW-59A-008.
Na szóstym zdjęciu: Delegacja amerykańska udaje się na rozmowy rozejmowe, Trewir, luty 1919, U.S. National Archives and Records Administration, sygnatura 165-WW-401A-027.
Na siódmym zdjęciu: Przybycie niemieckich pełnomocników na rozmowy rozejmowe, Trewir, luty 1919, U.S. National Archives and Records Administration, sygnatura 165-WW-59A-012.
Na ósmym zdjęciu: Fotografia portretowa Romana Dmowskiego, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, sygnatura 3/1/0/2/493.
Na dziewiątym zdjęciu: Misja Koalicyjna przed Zamkiem w Poznaniu, marzec 1919, Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zespół Związek Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu, Sygnatura 53/884/0/8/421.
Na dziesiątym zdjęciu: Misja Koalicyjna w Poznaniu. Przed frontem generał Niessel i generał Dowbor Muśnicki, marzec 1919, Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zespół Związek Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu, Sygnatura 53/884/0/8/420.
Na jedenastym zdjęciu: Wizyta Misji Koalicyjnej w Poznaniu. Na pierwszym planie gen. Niessel – 2 marca 1919, Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zespół Związek Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu, Sygnatura 53/884/0/8/472/2.
Na dwunastym zdjęciu: Henri Albert Niessel, generał francuski – fotografia portretowa w mundurze, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, sygnatura 3/1/0/17/4224.
Dołącz do nas