Każde powstanie miało swoich bohaterów. Myśląc o zrywie grudnia 1918 roku najczęściej wymieniamy: Paderewskiego, Taczaka, Dowbora- Muśnickiego, Grudzielskiego czy Ratajczaka. Zdecydowanie rzadziej mówi się o kobietach, a przecież tak jak Emilia Sczaniecka i Klaudyna Potocka opatrywały rannych powstańców listopadowych, tak i w Powstaniu Wielkopolskim kobiety odegrały bardzo ważną rolę.

Należała do nich m.in. Maria Skórzewska. Nasza bohaterka przyszła na świat 21 września 1872 roku, w majątku Towiany na Litwie. Była córką księcia Karola Radziwiłła i Jadwigi z hr. Broel-Plater. W 1892 roku wyszła za mąż za Witolda Skórzewskiego. Z tego małżeństwa mieli troje dzieci Marię, Zygmunta i Karola. Kilka lat później zamieszkali w Lubostroniu. W 1912 roku, mając zaledwie 40 lat została wdową. Odtąd sprawy domowe i zarządzanie majątkiem spadły na jej barki, jednak nie wpłynęło to na jej działalność społeczną, którą realizowała także w czasie Powstania Wielkopolskiego. „Zwołałam wtedy obywateli miasta [Łabiszyn], na wspólną naradę i zorganizowaliśmy razem aprowizację żołnierzy, pomoc dla rannych, zakładając pierwszy Czerwony Krzyż̇ na froncie północnym, a z woli mego syna Zygmunta, właściciela Łabiszyna, zobowiązałam się̨ utrzymywać́ Sztab i personał biurowy i opłacać́ bieżące rachunki, dopóki władze nasze wojskowe nie będą dostatecznie zorganizowane.” – pisała. Organizacja zawiązana przez Skórzewską prowadziła Ognisko i lazaret, a także pralnie, w której „gratis prano i reperowano bieliznę, z czego żołnierze bardzo się cieszyli.” Skórzewska zmarła 11 stycznia 1944 roku w Krakowie. 

Organizacją pomocy medycznej i zaopatrzeniem w żywność zajmowała się także Wanda z Wężyków Niegolewska. Urodziła się 10 sierpnia 1877 roku w Karminie (pow. pleszewski) jako najmłodsza z trzech córek Adolfa i Marii z Psarskich. 26 września 1904 roku wyszła za mąż za Stanisława Niegolewskiego, dziedzica Niegolewa. Jako wiano wniosła majątek Myjomice. Była gorącą patriotką, działała w organizacjach oświatowych (Towarzystwo Czytelni Ludowych) i charytatywnych (Stella, Stowarzyszenie Pań Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo). W czasie Powstania Wielkopolskiego zajmowała się dostarczaniem żywności dla walczących, a także wspierała organizacyjnie i finansowo powstanie szpitala w Buku dla rannych powstańców. Zmarła 9 lutego 1970 roku. Została pochowana na cmentarzu w Buku. 

Od pierwszych dni Powstania Wielkopolskiego aprowizację i pomoc medyczną w Poznaniu koordynowała urodzona 9 czerwca 1886 roku w Rzeszynku córka Ferdynanda i Anny z Grossmanów – Izabela Drwęska. 18 kwietnia 1907 roku poślubiła Jarogniewa Drwęskiego adwokata, późniejszego pierwszego prezydenta Poznania. Kierowała „Ogniskiem dla żołnierzy polskich” na dworcu głównym w Poznaniu, w którym Poznanianki prowadziły kuchnię polową i świetlice. Po wybuchu powstania punkty żywnościowe otarte zostały także w innych częściach miasta, a z czasem Ognisko przekształcono w oddział Czerwonego Krzyża pod przewodnictwem Drwęskiej. Zmarła 31 grudnia 1964 roku, spoczęła na poznańskim Junikowie.  

Ogromnym heroizmem w czasie powstania wykazała się Maria Kurnatowska, która jak pisał Stanisław Siuda, „mimo rozstawionych posterunków, przewoziła osobiście na wozie karabiny z Wolsztyna, które otrzymała od członka Rady Żołnierskiej w Wolsztynie, Buszkiewicza i uzbroiła oddział powstańczy w Gościeszynie.” Kurnatowska urodziła się 2 września 1869 roku w Iwnie, jako pierwsza z czterech córek Józefa Mielżyńskiego i Emilii z Bnińskich. W 1892 roku w Poznaniu wyszła za mąż za Zygmunta Kurnatowskiego. Mieszkali w majątku Gościeszyn w powiecie wolsztyńskim. Jej mąż przez cały styczeń 1919 roku z własnych środków utrzymywał miejscowy oddział powstańczy. Maria zmarła 21 lutego 1925 roku w Poznaniu, w szpitalu sióstr Elżbietanek. Warto wspomnieć także, że jej szwagierka Elżbieta, żona Stanisława Kurnatowskiego zaangażowana była organizacyjnie i finansowo w działalność PCK we Wronkach, a podczas wojny bolszewickiej opatrywała rannych. 

Maria Komorowska zorganizowała Polski Czerwony Krzyż w Opalenicy już 3 stycznia 1919 roku, Jadwiga Fengler pracowała jako telefonistka w komendzie w Pniewach, a Czesława Biskupska podczas walk pod Osieczną dostarczała broń i amunicję, a także opatrywała rannych. Setki kobiet, często nieznanych z imienia i nazwiska walczyły każdego dnia, w kuchni polowej, szpitalu, pralni… o naszą wolność. 

Michał Dachtera

Bibliografia:

Grzegorz Łukomski, „Izabela Drwęska”, „Wielkopolski powstaniec” Poznań 1997;

Karol Rzepecki, „Powstanie grudniowe w Wielkopolsce 27.12.1918”, Wielkopolska Księgarnia Nakładowa, Poznań 1919;

Stanisław Siuda, „Walki na odcinku wolsztyńskim”, red. Tadeusz Jabłoński, „Materiały do historii Powstania Wielkopolskiego 1918/19”, Z. 1, Poznań 1938; 

Bogumił Wojcieszak, „Wanda Niegolewska”, „Wielkopolski powstaniec”, Poznań 1997;

„Album Pamiątkowy Powstańców Ziem Zachodnich R. P. 1918-1921”, Wydawnictwo Albumu Pamiątkowego Powstańców Ziem Zachodnich R. P. 1937-1938, nr 1, Poznań 1937; nr 1, 2, 3, Poznań 1938;

„Dziennik Poznański”, nr 45, 24.02.1925.

Wykaz zdjęć:

Na pierwszym zdjęciu: Wanda Niegolewska z synami Andrzejem, Zygmuntem i Maciejem w Niegolewie około 1910 r. Zdjęcie w zbiorach rodziny Niegolewskich;

Na drugim zdjęciu: Portret Wandy Niegolewskej, lata trzydzieste XX w. Zdjęcie w zbiorach rodziny Niegolewskich;

Na trzecim zdjęciu: Pałac Niegolewskich w Niegolewie, Leonard Durczykiewicz, „Dwory polskie
w Wielkim Księstwie Poznańskiem”, wyd. Leonard Durczykiewicz/Drukarnia „Pracy”, Poznań/Czempiń 1912;

Na czwartym zdjęciu: Portret Marii Skórzewskiej z dziećmi Marią, Zygmuntem i Karolem, Atelier Mąke Gniezno, 1899, Muzeum Narodowe w Warszawie; 

Na piątym zdjęciu: Portret nastoletniej Marii Radziwiłłówny (Skórzewskiej), około 1888, Biblioteka Narodowa Polona;

Na szóstym zdjęciu: Pałac Radziwiłłów w Towianach (Litwa) dom rodzinny Marii Skórzewskiej, Napoleon Orda, „Album widoków historycznych Polski poświęcony Rodakom”, 1877, Muzeum Narodowe w Warszawie;

Na siódmym zdjęciu: Hans Otto Hermann, Pałac Skórzewskich w Lubostroniu, Berlin, 1830, Biblioteka Narodowa Polona;

Na ósmym zdjęciu: Nekrolog Marii Skórzewskiej, Biblioteka Narodowa Polona;

Na dziewiątym zdjęciu: Elżbieta Kurnatowska z Taczanowskich, „Album Pamiątkowy Powstańców Ziem Zachodnich R. P. 1918-1921”, Wydawnictwo Albumu Pamiątkowego Powstańców Ziem Zachodnich R. P. 1937-1938, nr 1, Poznań 1937;

Na dziesiątym zdjęciu: Pałac Mielżyńskich w Iwnie – dom rodzinny Marii Kurnatowskiej, Leonard Durczykiewicz, „Dwory polskie w Wielkim Księstwie Poznańskiem”, wyd. Leonard Durczykiewicz/Drukarnia „Pracy”, Poznań/Czempiń 1912;

Na jedenastym zdjęciu: Pałac Kurnatowskich w Gościeszynie, Leonard Durczykiewicz, „Dwory polskie
w Wielkim Księstwie Poznańskiem”, wyd. Leonard Durczykiewicz/Drukarnia „Pracy”, Poznań/Czempiń 1912;

Na dwunastym zdjęciu: Jadwiga Fengler – telefonistka w komendzie w Pniewach, „Album Pamiątkowy Powstańców Ziem Zachodnich R. P. 1918-1921”, Wydawnictwo Albumu Pamiątkowego Powstańców Ziem Zachodnich R. P. 1937-1938, nr 2, Poznań 1938;

Na trzynastym zdjęciu: Maria Komorowska – organizatorka PCK w Opalenicy, „Album Pamiątkowy Powstańców Ziem Zachodnich R. P. 1918-1921”, Wydawnictwo Albumu Pamiątkowego Powstańców Ziem Zachodnich R. P. 1937-1938, nr 2, Poznań 1938;

Na czternastym zdjęciu: Maria Kulesza – działaczka Czerwonego Krzyża w Szamotułach, „Album Pamiątkowy Powstańców Ziem Zachodnich R. P. 1918-1921”, Wydawnictwo Albumu Pamiątkowego Powstańców Ziem Zachodnich R. P. 1937-1938, nr 2, Poznań 1938;

Na piętnastym zdjęciu: Maria Witajewska – sanitariuszka Czerwonego Krzyża w Opalenicy, „Album Pamiątkowy Powstańców Ziem Zachodnich R. P. 1918-1921”, Wydawnictwo Albumu Pamiątkowego Powstańców Ziem Zachodnich R. P. 1937-1938, nr 3, Poznań 1938

Na szesnastym zdjęciu: Janina Szułdrzyńska – dostarczała żywności do kuchni żołnierskich w Lubaszu
i Czarnkowie, dostarczała furmanki do wożenia amunicji, „Album Pamiątkowy Powstańców Ziem Zachodnich R. P. 1918-1921”, Wydawnictwo Albumu Pamiątkowego Powstańców Ziem Zachodnich R. P. 1937-1938, nr 4, Poznań 1938.