Demarkacja i delimitacja - Powstanie Wielkopolskie

Gdy spojrzy się na mapę polityczną, układ granic pomiędzy poszczególnym państwami wydaje się czytelny i logiczny. Na mapie mamy jednak do czynienia ze sporymi uproszczeniami, wynikającym z praktyki kartografii. Granicę, ustaloną przez polityków i  wyrysowaną na płaskim arkuszu, trzeba jeszcze umiejscowić i oznaczyć w terenie. Tym właśnie zajmują się geodeci prowadzący prace delimitacyjne i demarkacyjne.

Delimitacja jest ustaleniem szczegółowego przebiegu granicy państwowej w terenie. Dokonują tego odpowiednio umocowane traktatami komisje mieszane (międzypaństwowe), które mogą dobierać sobie neutralnych obserwatorów dla zachowania obiektywności. Delimitacja przeprowadzona w sposób prawidłowy powinna obejmować cały odcinek granicy międzypaństwowej bez pozostawiania fragmentów o nieokreślonym przebiegu lub statusie. Na tym etapie powinno dokonać się też ujednolicenia i opisania nazw geograficznych miejsc przez które ma przebiegać granica, a następnie na tej podstawie zaktualizować mapy.

Po wykonaniu tych czynności można przystąpić do demarkacji, czyli trwałego wyznaczenia przebiegu granicy. Najpierw oznacza się jej przebieg w sposób prowizoryczny: tyczkami lub kopcami ziemnymi, a w ważniejszych miejscach słupami. Następnie przystępowano do właściwego oznakowania, jakim były trwałe słupy (słupki) graniczne o uzgodnionej
i ujednoliconej formie. W okresie międzywojennym na terenie Wielkopolski Polska sąsiadowała z Niemcami, a przebieg granicy państwowej ustalono na konferencji pokojowej w Paryżu, dlatego za główny znak graniczny przyjęto tzw. kamień wersalski. Był to blok granitowy o bokach 40×40 cm, który wystawał nad powierzchnię ziemi na wysokość około 75cm. Na bokach umieszczono literowe oznaczenia państw graniczących: P dla Polski, D (Deutschland) dla Niemiec, natomiast na przeciwległych stronach wykuto napis nawiązujący do miejsca i daty podpisania traktatu pokojowego: Versailles 28.6.1919. Oznaczenie granicy dopełniały słupki mniejsze i pośrednie.

Obecnie główne znaki graniczne należą do unikatów i często znajdują się w kolekcjach muzealnych. W Wielkopolsce można oglądać je w muzeach w Pile, Krotoszynie i przy pałacu w Strychach, który znajduje się ok. 10 km na zachód od Międzychodu.

Fot. 1. Znak główny granicy polsko – niemieckiej tzw. kamień wersalski, przeniesiony
i wyeksponowany w pobliży dworu w Strychach (lubuskie); wyraźnie widoczny na nim napis Versailles i data 28.6.1918, który wskazuje miejsce i datę ustanowienia granicy; z boku słabiej widoczna litera D wskazująca niegdyś stronę Niemiecką. (Fot. M. Budnik 2021)

Fot. 2. Znak pośredni z granicy polsko – niemieckiej w latach 1919 – 1939; po przeciwległych bokach wykuto litery P dla Polski, D (Deutschland) dla Niemiec; obecnie wyeksponowany jest w pobliżu Muzeum Okręgowego w Pile przy ulicy Browarnej 7.