Foto – Greger - Powstanie Wielkopolskie

„Wspaniałej uroczystości był świadkiem gród Przemysława. Główny dowódca i wojsko przysięgali ojczyźnie. Przysięgali w obliczu Boga, że bronić jej będą do ostatniego odetchnienia. Przysięgali wierność jej i posłuszeństwo ustanowionym przez wolę jej prawowitym najwyższym władzom. Z tą chwilą i na naszej wielkopolskiej ziemi powstał zawiązek armii polskiej” – pisano w „Dzienniku Poznańskim”o uroczystościach złożenia przysięgi przez Wojska Wielkopolskie w dniu 26 stycznia 1919 roku na pl. Wilhelmowskim (Wolności) w Poznaniu.

Na wydarzeniu, jak donosił autor artykułu obecnych było „kilku fotografów”, a wśród nich Kazimierz Greger – właściciel zakładu fotograficznego „Foto-Greger”, kupiec, wydawca, patriota, autor albumu „Powstanie Wielkopolskie 1918-1919” zawierającego fotografie związane z początkami II Rzeczypospolitej. W 1987 roku kolekcjoner Ignacy Moś będący w posiadaniu tego albumu podarował go Muzeum Historii miasta Poznania (obecnie Muzeum Poznania) – oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu. W 2018 roku dokument ten wraz m.in. z Rozkazami Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych został wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata.

Kazimierz Greger urodził się 3 lutego 1887 roku w Inowrocławiu w rodzinie Ludwika i Władysławy ze Smoniewskich. W czasach młodzieńczych związał się ze stolicą Wielkopolski, gdzie ukończył gimnazjum. Już wówczas, jak pisał Grzegorz Łukomski, interesował się fotografią. Opuścił jednak Poznań, by udać się na studia ekonomiczne do Berlina, po ukończeniu których odbywał praktyki m.in. w Dreźnie i Wrocławiu. W 1910 roku wrócił do stolicy Wielkopolski i otworzył sklep fotograficzny przy dzisiejszej ulicy Gwarnej (wówczas ulica Wiktorii), a dwa lata później przeniósł go na ulicę Berlińską nr 20 (obecnie ulica 27 grudnia). 24 września tego samego roku, w kościele pw. św. Marcina w Poznaniu, ożenił się z Zofią Glabisz. Z tego związku na świat przyszło jedno dziecko, córka Maria (ur. 1914). Po wybuchu I wojny światowej, Greger zyskał wielu klientów – żołnierzy wysłanych na front.

Kazimierz Greger wraz ze swoimi współpracownikami uwiecznił na fotografiach wiele ważnych chwil związanych z odzyskaniem niepodległości. Ze wspomnianej już uroczystości złożenia przysięgi przez Wojska Wielkopolskie na pl. Wilhelma powstała seria 22 zdjęć (nr 1-22). Z kolei zdjęcia ponumerowane od 23 do 37 wykonane zostały podczas uroczystości wręczenia sztandaru 1 Rezerwowemu Pułkowi Strzelców Wielkopolskich, które odbyło się 4 lutego 1919 roku. Kolejna seria 10 fotografii (nr 38-47) ilustruje złożenie przysięgi przez batalion telegraficzny, które miało miejsce 22 lutego 1919 roku. Zdjęcia od numeru 48 do 65 wykonano 23 lutego 1919 roku podczas złożenia przysięgi przez Straż Ludową. Pierwszego i drugiego dnia pobytu członków Misji Międzysojuszniczej w Poznaniu, przypadających na 1 i 2 marca 1919 roku,  atelier Greger wykonało aż 50 fotografii. Z jego zakładu pochodzą również zdjęcia z obrad Polskiego Sejmu Dzielnicowego, które miały miejsce 3-5 grudnia 1919 r., uroczystości 3 maja 1919 roku czy pogrzebu powstańca wielkopolskiego, Włocha Vincenza Cittadiniego.

Na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku Greger miał własne stoisko, a wspólnie z Poznańskim Towarzystwem Miłośników Fotografii zorganizował Salon Międzynarodowy – wystawę ze zdjęciami autorstwa cenionych fotografów z całego globu. Od 1931 do 1939 roku wydawał pismo pod nazwą „Wiadomości Fotograficzne” w nakładzie około 6.000 egzemplarzy. 3 lutego 1932 roku, jak donoszono w reklamie prasowej, firma „Foto-Greger” została przeniesiona „do wygodniejszych i wedle nowoczesnych wymogów urządzonych lokali przy ulicy 27 Grudnia nr 18 (obecnie  – gmach Teatru Polskiego)”. W 1934 roku zatrudniała ona już około 50 pracowników, a 1 marca następnego roku obchodziła jubileusz 25-lecia istnienia. Kartoteka klientów liczyła blisko 18.000 osób z całego kraju.

W 1936 roku za zasługi na polu pracy zawodowej kupiec został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, a w 1938 roku na Nowym Świecie w Warszawie otworzył filię swojej firmy, której rozwój przerwał wybuch II wojny światowej. Greger stracił zakład w Poznaniu i został wysiedlony z miasta, przedostał się do Warszawy, gdzie uzyskał zgodę na wznowienie działalności filii. W czasie powstania warszawskiego udostępnił ją powstańcom. Po zakończeniu wojny osiadł on na krótko w Krakowie, po czym przeprowadził się do Wrocławia. Od 1966 roku mieszkał w Warszawie, gdzie zmarł 23 października 1967 roku. Został pochowany na Starych Powązkach.

Michał Dachtera

Bibliografia:

1. Stanisław Łoza (red.), „Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania”, Drukarnia Wydawnicza, Warszawa 1939.
2. Grzegorz Łukomski, „Kazimierz Greger. Fotograf, dokumentalista i kupiec”, „Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania”, nr 3/1987, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 1987.
3. „Dziennik Poznański”, nr 30, 6.02.1919.
4. „Kurier Poznański”, nr 99, 01.03.1935.
5. „Nowy Kurier”, nr 26, 02.02.1932; nr 27, 04.02.1932; nr 29, 06.02.1932.
6. „Zarządzenie o nadaniu Złotego Krzyża Zasługi”, Monitor Polski z 1936 r., nr 263, poz. 469.

Zdjęcia:

Na pierwszym zdjęciu: Kazimierz Greger, fotografia portretowa, 1935, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, sygnatura 3/1/0/8/132/1.

Na drugim zdjęciu: Uroczystość zaprzysiężenia wojsk powstańczych i wręczenie chorągwi 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich 26 stycznia 1919 roku. Dowódca 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich generał Daniel Konarzewski (pośrodku tyłem) raportuje generałowi Józefowi Dowborowi Muśnickiemu na
pl. Wilhelmowskim (obecnie pl. Wolności). Widoczny także m.in. generał Filip Stanisław Dubiski (stoi bokiem z prawej. Fot. K. Greger, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, 3/1/0/1/335/1.

Na trzecim zdjęciu: Uroczystość zaprzysiężenia wojsk powstańczych i wręczenie chorągwi 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich 26 stycznia 1919 roku. Składanie przysięgi przez generała Józefa Dowbora Muśnickiego na pl. Wilhelmowskim (obecnie pl. Wolności). Widoczni m.in.: ksiądz Stanisław Kostka Łukomski (na podeście, w środku, ze stułą), komisarz Naczelnej Rady Ludowej, ksiądz Stanisław Adamski (1. z lewej na drugim planie, w płaszczu i okularach). Fot. K. Greger, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, 3/1/0/1/335/2.

Na czwartym zdjęciu: Uroczystość zaprzysiężenia wojsk powstańczych i wręczenie chorągwi 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich 26 stycznia 1919 roku. Składanie przysięgi przez generała Józefa Dowbora Muśnickiego na pl. Wilhelmowskim (obecnie pl. Wolności). Widoczni m.in.: ksiądz Stanisław Kostka Łukomski (na podeście, w środku, ze stułą), komisarz Naczelnej Rady Ludowej, ksiądz Stanisław Adamski (1. z lewej na drugim planie, w płaszczu i okularach). Fot. K. Greger, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, 3/1/0/1/335/4.

Na piątym zdjęciu: Uroczystość zaprzysiężenia wojsk powstańczych i wręczenie chorągwi 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich 26 stycznia 1919 roku. Generał Józef Dowbor Muśnicki wręcza chorągiew dowódcy 1 Dywizji Strzelców Wielkopolskich generałowi Filipowi Stanisławowi Dubiskiemu (klęczy), obok salutuje dowódca 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich generał Daniel Konarzewski. Fot. K. Greger, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, 3/1/0/1/335/5.

Na szóstym zdjęciu: Uroczystość zaprzysiężenia wojsk powstańczych i wręczenie chorągwi 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich 26 stycznia 1919 roku. Komisarze Naczelnej Rady Ludowej, m.in. Wojciech Korfanty (I rząd, 2. z lewej), odbierają defiladę pierwszych oficerów wielkopolskich na pl. Wilhelmowskim (obecnie pl. Wolności). Na czele defilady generał Józef Dowbor Muśnicki. W tle kamienica pod nr 18 mieszcząca m.in. restaurację i obok Biblioteka Raczyńskich pod nr 19. Fot. K. Greger, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, 3/1/0/1/335/6.

Na siódmym zdjęciu: Witryna zakładu fotograficznego „Foto-Greger”, „Ilustracja Polska”, nr 10, 10.03.1935, s. 222, Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa.

Na ósmym zdjęciu: Misja Koalicyjna w Poznaniu. Przed frontem generał Niessel i generał Dowbor Muśnicki, marzec 1919, Fot. K. Greger & Co, Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zespół Związek Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu, Sygnatura 53/884/0/8/420.

Na dziewiątym zdjęciu: Wizyta Misji Koalicyjnej w Poznaniu. Na pierwszym planie gen. Niessel – 2 marca 1919, Fot. K. Greger, Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zespół Związek Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu, Sygnatura 53/884/0/8/472/2.