Kobieta, która sięgała nieba, zginęła w katyńskim lesie - Powstanie Wielkopolskie

Janina Antonina Lewandowska (ur. 22 kwietnia 1908 roku w Charkowie, rozstrzelana w Katyniu 21 lub 22 kwietnia 1940 roku – na liście wywozowej grupy oficerów, przeznaczonych do egzekucji, zawierającej jej nazwisko nie zachowała się data, stąd możemy ją tylko szacować) to postać, która łączy w sobie wyjątkową biografię kobiety pionierki, żołnierza Wojska Polskiego i ofiary jednej z najbardziej tragicznych zbrodni XX wieku – zbrodni katyńskiej.

Była córką generała Józefa Dowbor Muśnickiego, dowódcy Powstania Wielkopolskiego i twórcy Armii Wielkopolskiej. Pochodziła z patriotycznej rodziny o silnych tradycjach niepodległościowych, co miało ogromny wpływ na jej późniejszą postawę życiową i podjęte decyzje. Po zakończeniu I wojny światowej rodzina Dowbor Muśnickich zamieszkała w majątku w podpoznańskim Lusowie.

Już jako młoda kobieta Janina łamała konwenanse epoki. Zafascynowana lotnictwem, zdobyła uprawnienia pilota szybowcowego, ukończyła również kursy spadochronowe. Jej pasja do latania była czymś wyjątkowym, zwłaszcza w czasach, gdy kobiety rzadko wybierały tak odważne ścieżki kariery. Janina była lotnikiem – amatorem, członkinią Aeroklubu Poznańskiego. Stała się wzorem niezależności, odwagi i siły kobiecego ducha.

W 1933 roku ukończyła Państwowe Konserwatorium Muzyczne w Poznaniu. Występowała w małych rolach w Operze Poznańskiej, a także z recitalami w różnych miejscowościach oraz w Radiu Poznańskim. Chcąc zachować życiową niezależność, ukończyła również kurs juzistek i podjęła pracę na poczcie (w 1936 roku ukończyła organizowany przez wojsko kurs radiotelegrafistek, dzięki temu miała zapewnioną pracę na poczcie, ale była zobowiązana zgłosić się do wojska w momencie wybuchu wojny, aby wesprzeć armię w zakresie łączności).

W czerwcu 1939 r., 2,5 miesiąca przed wybuchem II wojny światowej poślubiła Mieczysława Lewandowskiego – kierownika i instruktora szybowcowego na lotnisku LOPP na górze Chełm w Godziszowie koło Goleszowa na Śląsku Cieszyńskim. Po wybuchu wojny do wojska trafiła jako juzistka. Świadkowie nie są zgodni co do tego, czy Janina otrzymała kartę mobilizacyjną, czy zgłosiła się ochotniczo.

Mundur oficera lotnictwa otrzymała później, być może w momencie wzięcia do niewoli. Miał ją on zapewne chronić przed niewłaściwymi zachowaniami żołnierzy sowieckich i zapewnić przebywanie wraz ze znanymi jej oficerami lotnictwa. Na wschód Polski trafiła z ewakuowaną Bazą Lotniczą nr 3, czyli obsługą naziemną Ławicy. Osadzono ją w obozie w Kozielsku – miejscu przeznaczonym dla polskich oficerów. Była jedyną kobietą wśród kilku tysięcy mężczyzn.

Wiosną 1940 roku, decyzją sowieckiego NKWD, rozpoczęto masowe egzekucje polskich jeńców wojennych. Janina Lewandowska zginęła w Katyniu, prawdopodobnie w dniu swoich 32. urodzin.
Jej los stał się symbolem cierpienia polskich oficerów zamordowanych bez sądu, wbrew wszelkim normom prawa międzynarodowego.

Warto także wspomnieć, że druga córka generała Dowbor Muśnickiego – Agnieszka Dowbor Muśnicka również zginęła w czasie wojny – z rąk Niemców, działając w ruchu oporu. Tragiczna historia tej rodziny pokazuje, jak ogromne były straty narodu polskiego podczas II wojny światowej.

Janina Lewandowska pozostaje w pamięci jako postać niezwykła – nie tylko ofiara zbrodni katyńskiej, ale także kobieta wyprzedzająca swoje czasy, przełamująca stereotypy, odważnie realizująca pasje w świecie zdominowanym przez mężczyzn.

Jej czaszka, wywieziona w 1943 roku przez Niemców do Wrocławia, ukrywana przez okres PRL-u, została rozpoznana i 4 listopada 2005 roku uroczyście pochowana w grobowcu rodzinnym w Lusowie. Jest to jedyny taki imienny pochówek szczątków katyńskich na terytorium Polski.

Dziś jest symbolem siły, determinacji i poświęcenia – przypomnieniem, że historia nie kończy się na datach i wydarzeniach, ale żyje w ludziach, którzy mieli odwagę marzyć, działać i wierzyć – nawet w najtrudniejszych czasach.

Jej historię można poznać w Muzeum Powstańców Wielkopolskich im. Gen. Józefa Dowbora Muśnickiego w Lusowie https://muzeumlusowo.pl/

Zdjęcie 1: Janina Lewandowska przed samolotem, w stroju skoczka spadochronowego na Ławicy

Zdjęcie 2: Fotos Janiny Doris pochodzący z połowy lat trzydziestych, Janina używała wtedy takiego pseudonimu artystycznego (np. w kwietniu 1934 roku występowała jako Janina Doris w bydgoskim Hotelu pod Orłem)

Zdjęcie 3: Zdjęcie ślubne Janiny Lewandowskiej i Mieczysława Lewandowskiego wykonane 17 czerwca 1939 roku na lotnisku szybowcowym w Tęgoborzu (na górze Jodłowiec koło Świdnika w Małopolsce).