Marszałek Foch w Poznaniu - Powstanie Wielkopolskie

„Wielki bohater nowożytnego świata, genialny oswobodziciel własnej ojczyzny Francji, pogromca potęgi, zdawało się niepokonanej, wskrzesiciel Polski i innych wiekową niewolą gnębionych narodów, przybywa do udręczonej ziemi wielkopolskiej […] wzywam ludność naszego miasta Poznania do najżywszego udziału w uroczystościach jakie na cześć wielkiego Marszałka Focha […] odbywać się będą. Cała nasza dzielnica uświadomić sobie powinna ważność pobytu Wielkiego Oswobodziciela naszego narodu na ziemi Wielkopolskiej” – pisał wojewoda poznański Adolf Bniński w odezwie z 23 kwietnia 1923 roku.

Ferdinand Foch przyszedł na świat 2 października 1851 roku w Tarbes (Francja) w rodzinie Bertranda i Marie. Nauki pobierał w liceach i kolegiach jezuickich, a gdy w 1870 roku wybuchła wojna z Prusami, wstąpił jako ochotnik do wojska. W 1871 roku po zwolnieniu ze służby, rozpoczął studia na politechnice, które kilkanaście miesięcy później porzucił na rzecz kształcenia w Szkole Aplikacyjnej w Fontainebleau. Ukończył ją 1874 roku w stopniu podporucznika. Studiował także w Wyższej Szkole Wojennej, w której później sam został wykładowcą. Foch był człowiekiem bardzo wierzącym, co stało się bezpośrednią przyczyną zwolnienia go z pracy. Jednak w 1908 roku za sprawą premiera Francji Georgesa Clemenceau, został powołany na komendanta wspomnianej akademii. W 1911 roku otrzymał stopień generała dywizji, od 1913 roku był dowódcą XX korpusu w Nancy.

Jednostką tą dowodził także po wybuchu I wojny światowej. Mimo, iż miał już wówczas 63 lata, „nie wyglądał na więcej niż 50, zachował sylwetkę smukłą i prostą, sprężysty chód, żywe gesty i bystre spojrzenie, a jego słowo było jak cięcie szabli” – pisał Louis Madelin. W maju 1917 roku Foch został wybrany szefem Sztabu Generalnego, a rok później naczelnym dowódcą wojsk sprzymierzonych. W sierpniu tego samego roku, po zwycięskiej bitwie pod Marną otrzymał buławę marszałka Francji. Był architektem rozejmu w Compiègne zawartego 11 listopada 1918 roku. Niemieckiemu agresorowi postawił twarde warunki, nie poszedł na żadne ustępstwa. Wspólnie z premierem Clemenceau postawił sprawę Wielkopolski na arenie międzynarodowej. W podpisanym 16 lutego 1919 roku rozejmie w Trewirze zawarto postanowienie, iż „Niemcy powinni niezwłocznie zaprzestać wszelkich działań ofensywnych przeciwko Polakom w Poznańskiem i we wszystkich innych okręgach”, a także ustalono linię demarkacyjną.

W 1919 roku Foch został mianowany marszałkiem polnym Wielkiej Brytanii, a 13 kwietnia 1923 roku prezydent Stanisław Wojciechowski nadał mu tytuł marszałka Polski. Buławę marszałkowską otrzymał 2 maja tego samego roku podczas długo oczekiwanego przyjazdu. W trakcie blisko dwutygodniowej wizyty w Polsce odwiedził m.in. Warszawę, Kraków, Lwów i Poznań. Wielkiego wodza i przyjaciela Polski przyjęto z należytymi honorami, odznaczono Orderem Orła Białego i Krzyżem Wielkim Orderu Virtuti Militari.

Niezwykle serdecznie witano go w stolicy Wielkopolski, do której przybył rankiem 7 maja. „Od samego rana panował w mieście ruch niezwykły, dzieci z chorągiewkami i kwiatami podążały tłumnie w stronę dworca, aby utworzyć szpaler aż do zamku, trotuary, oba mosty kolejowe oraz plac przed zamkiem zalała publiczność” – relacjonowano w „Kurierze Poznańskim”. Po uroczystym powitaniu marszałek wraz z wojewodą Bnińskim udał się powozem na śniadanie do zamku, po którym zaproszony został na pokazy wojskowe do Biedruska. Wieczorem na cześć dostojnego gościa wojewoda wydał raut na zamku. Następnego dnia, po uroczystej mszy świętej w poznańskiej katedrze Foch odebrał dyplom doktora honoris causa Uniwersytetu Poznańskiego. Po czym udał się do ratusza, a wieczorem w Teatrze Wielkim obejrzał przedstawienie „Konrada Wallenroda”. Z Poznania wyjechał pociągiem o 23:55.

Ferdinand Foch zmarł 20 marca 1929 roku w Paryżu. Został pochowanym w kościele Le Dôme des Invalides. O jego śmierci wiele pisano w poznańskiej prasie m.in. w „Kurierze Poznańskim” – „Gdy zamknęły się na wieki oczy genialnego zwycięzcy w największej wojnie świata, pierwszym obowiązkiem nas Polaków, jest zdać sobie sprawę z tego, co mu zawdzięczamy […] Bo choć naród polski własną swoją walką i trudem dążył przez wiek cały do niepodległości, to jednak dopiero rozgromienie przez Focha spadkobierców Fryderyka Wielkiego, autora planów rozbiorów Polski, umożliwiło powstanie Polski niepodległej, zjednoczonej i z oparciem o morze”.

W kwietniu tego samego roku, pamięć „marszałka trzech narodów” uczcili poznańscy radni. Wiceprzewodniczący Józef Tylczyński wygłosił okolicznościowe przemówienie, po którym jednogłośnie podjęto uchwałę o nazwaniu ulic Głogowskiej i Łazarskiej – ulicą Marszałka Focha. Nazwa ta przetrwała do II wojny światowej, a po jej zakończeniu wróciła jeszcze na krótko i w 1949 roku została przemianowana na Konstantego Rokossowskiego. W listopadzie 2017 roku imieniem marszałka nazwano skwer położony na skrzyżowaniu poznańskich ulic Stanisława Wyspiańskiego i Jana Matejki.

Michał Dachtera

Bibliografia:

1. Piotr Grzelczak, Tomasz Schramm, „Ferdinand Foch w Poznaniu w stulecie wizyty wraz z reprintem Pamiątki uroczystości wręczenia dyplomu doktora honorowego Marszałkowi Ferdynandowi Fochowi przez Wszechnicę Poznańską dnia 8 maja 1923 roku”, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Poznaniu, Wydawnictwo Miejskie Posnania, Poznań 2023.
2. Wiesław Śladkowski, „Ferdinand Foch (szkic do portretu)”, „Dzieje Najnowsze: [kwartalnik poświęcony historii XX wieku]”, z. 3, Wydawnictwo DiG, Warszawa 1999.
3. „Dziennik Poznański”, nr 104, 08.05.1923, nr 97, 26.04.1929.
4. „Kurier Poznański”, nr 94, 25.04.1923, nr 104, 08.05.1923, nr 105, 10.05.1923, nr 135, 21.03.1929.
5. „Nowy Kurier: dawniej Postęp”, nr 99, 28.04.1929.
6. „Polska zbrojna”, nr 125, 09.05.1923.
7. „Żołnierz Polski”, nr 20, 20.05.1923.
8. Uchwała Nr LVI/1019/VII/2017 Rady Miasta Poznania z dnia 7 listopada 2017 r.

Zdjęcia:

Na pierwszym zdjęciu: Ferdinand Foch, fotografia portretowa, po 1918, przed 1929, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, sygnatura 3/1/0/17/3833/1.

Na drugim zdjęciu: Ferdinand Foch, fotografia portretowa, po 1918, przed 1929, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, sygnatura, 3/1/0/17/3834/1.

Na trzecim zdjęciu: Ferdinand Foch, fotografia portretowa, po 1918, przed 1929, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, sygnatura, 3/1/0/17/3835/1.

Na czwartym zdjęciu: Pocztówka z wizerunkiem generała Focha, po 1918, wyd. nieznany, Biblioteka Narodowa Polona.

Na piątym zdjęciu: Portret marszałka Ferdynanda Focha, grafika autorstwa Feliksa Jabłczyńskiego, około 1923, Muzeum Narodowe w Warszawie, sygnatura Gr.Pol.16098 MNW.

Na szóstym zdjęciu: Rysunek Leona Prauzińskiego Marszałek Foch na manewrach w Biedrusku, „Wielkopolska Ilustracja” nr 26, 01.04.1929.

Na siódmym zdjęciu: Dzieci witają̨ marszałka Focha na dworcu w Poznaniu,

„Tygodnik Ilustrowany”, nr 21, 19.05.1923.

Na ósmym zdjęciu: Delegacje zgromadzone przed ratuszem w Poznaniu dla powitania marszałka Focha, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 21, 19.05.1923.

Na dziewiątym zdjęciu: Marszałek Foch w otoczeniu generalicji na manewrach w Biedrusku, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 21, 19.05.1923.

Na dziesiątym zdjęciu: Oddziały wojska defilują na polach Biedruska przed marszałkiem Fochem, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 21, 19.05.1923.

Na jedenastym zdjęciu: Wizyta Ferdinanda Focha we Lwowie, 10 maja 1923, fot. Marek Munz, Biblioteka Narodowa Polona.

Na dwunastym zdjęciu: Uroczystość odsłonięcia pomnika ks. Józefa Poniatowskiego połączona
z nadaniem Ferdynandowi Fochowi tytułu marszałka Polski, 3 maja 1923, fotograf nieznany, Biblioteka Narodowa Polona.

Na trzynastym zdjęciu: Uroczystość odsłonięcia pomnika ks. Józefa Poniatowskiego połączona
z nadaniem Ferdynandowi Fochowi tytułu marszałka Polski, 3 maja 1923, fotograf nieznany, Biblioteka Narodowa Polona.

Na czternastym zdjęciu: Uroczystość odsłonięcia pomnika ks. Józefa Poniatowskiego połączona
z nadaniem Ferdynandowi Fochowi tytułu marszałka Polski, 3 maja 1923, fotograf nieznany, Biblioteka Narodowa Polona.

Na piętnastym zdjęciu: Ferdinand Foch podczas wizyty w Warszawie w maju 1923 roku, Związek Stowarzyszeń Polskich składa hołd marszałkowi Fochowi, fotograf nieznany, wyd. Wacław Rokosz, Biblioteka Narodowa Polona.

Na szesnastym zdjęciu: Marszałek Józef Piłsudski odznacza marszałka Focha krzyżem Virtuti Militari zdjętym z własnego munduru, 5 lutego 1921 r., Saint-Cyr (Francja), fotograf nieznany, Biblioteka Narodowa Polona.

Na siedemnastym zdjęciu: Ćwiczenia wojskowe w Biedrusku, 7 maja 1923, marszałek Foch rozmawia
z generałem Raszewskim, „Żołnierz Polski: pismo poświęcone czynowi i doli żołnierza polskiego”, nr 20, 20.05.1923.

Na osiemnastym zdjęciu: Defilada ciężkich karabinów maszynowych w Biedrusku, podczas pobytu marszałka Focha, 7 maja 1923, „Żołnierz Polski: pismo poświęcone czynowi i doli żołnierza polskiego”, nr 20, 20.05.1923.

Na dziewiętnastym zdjęciu: Marszałek Foch opuszcza plac ćwiczeń́ w Biedrusku, 7 maja 1923, „Żołnierz Polski: pismo poświęcone czynowi i doli żołnierza polskiego”, nr 20, 20.05.1923.

Na dwudziestym zdjęciu: Pomnik Ferdinanda Focha w Compiegne we Francji, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, sygnatura 3/1/0/17/5175.