Narodziny konspiracji w zaborze pruskim - Powstanie Wielkopolskie

W okresie poprzedzającym wybuch I wojny światowej na ziemiach zaboru pruskiego działało czwarte pokolenie „organiczników”, którzy dzięki systematycznej pracy utworzyli struktury niezależne od władz berlińskich, obejmujące niemal wszystkie najważniejsze dziedziny życia państwowego i gospodarczego.

W 1918 roku, gdy potęga Rzeszy chyliła się ku upadkowi, Wielkopolanie mieli przygotowane podstawy, aby przejąć władzę. Mieli zatem do wyboru albo czekać biernie na decyzje konferencji pokojowej albo przeprowadzić powstanie zbrojne.

W Wielkopolsce największe wpływy miało Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne – ruch antyniemiecki, mający jasno określoną wizję niepodległej Polski. Endecja nie miała tu żadnej liczącej się konkurencji. Równolegle działały organizacje zawodowe oraz koła Towarzystwa Katolickich Robotników Polskich, stanowiące podwaliny wielkopolskiej chadecji – Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji. W tych realiach silnie rozbudowany ruch społeczny, oparty o środowiska zdecydowanie antyniemieckie i niepodległościowe, stawał się  podstawą działań konspiracyjnych.

Największą popularnością cieszyło się Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, które zajmowało się nie tylko szerzeniem kultury fizycznej. W rzeczywistości związek ten przygotowywał młodzież do służby wojskowej, utrwalając wśród swoich adeptów wartości narodowe oraz krzewiąc polską kulturę.  Swoim zasięgiem obejmował nie tylko zabór pruski, lecz również polską emigrację w Westfalii
i Nadrenii.  Przed wybuchem wojny istniało 291 kół, które zrzeszały niemal 12 tys. członków.

W  Wielkopolsce, zaczęto organizować drużyny skautowe. Pierwszy polski zastęp skautowy nosił nazwę „Poznań” i rozpoczął działalność 17 października 1912 roku. W końcu tego roku była to już drużyna, a później hufiec „Piast”, zrzeszający cztery drużyny, których patronami byli kolejno według numeracji: Bolesław Chrobry, Kazimierz Wielki, Mieczysław I i Władysław Jagiełło. Działające legalnie  polskie drużyny skautowe powstały w całej Wielkopolsce. Dziewczęta skautki, zorganizowane we własne drużyny, przygotowywane były do pracy sanitariuszek. W 1914 roku w zaborze pruskim działało około 40 drużyn skautowych. Ponadto to właśnie w kręgach skautowych zaczęto tworzyć drużyny strzeleckie, które prowadziły szkolenia bojowe. Oczywiście należy wspomnieć, że owe szkolenia były potajemne.

Do narodzenia się konspiracji z pewnością przyczyniło się nowe pokolenie Polaków, które nieobciążone widmem klęski powstań listopadowego i styczniowego, z nadzieją patrzyło w przyszłość.  Należy wspomnieć, że wyniosło ono polskie wartości i na co dzień zmagało się z realiami Kulturkampfu. W czołowych szkołach średnich zaboru pruskiego zaczęto zakładać zakonspirowane organizacje, formalnie samokształceniowe , a w rzeczywistości niepodległościowe.

Nie wolno również zapominać o pracy wychowawczej, prowadzonej przez wszystkie bez wyjątku polskie organizacje działające w zaborze pruskim. Wynikało to zarówno z życia rodzinnego, a przede wszystkim społecznego epoki. Każde  towarzystwo o charakterze społecznym zajmowało się wychowywaniem osób zrzeszonych, krzewieniem kultury i tradycji narodowej.