Niedługa historia staromiejskiego Odwachu - Powstanie Wielkopolskie

NIEDŁUGA HISTORIA STAROMIEJSKIEGO ODWACHU

Odwach – słowo wywodzi się z języka niemieckiego i oznacza „straż główną”. To budynek, który stanowi siedzibę straży garnizonu wojskowego lub służb policyjnych. Pełni przede wszystkim funkcję biura komendanta, składu broni, izby przeznaczonej dla żołnierzy (wartowni) oraz aresztu.

BUDOWA I SYMBOLIKA

Odwach, znajdujący się w sercu poznańskiego Starego Rynku powstał z inicjatywy Kazimierza Raczyńskiego – ówczesnego starosty generalnego Wielkopolski, który stał również na czele Komisji Dobrego Porządku.  Nowy budynek był gotowy już w 1787 roku. Jego projekt został zlecony Janowi Chrystianowi Kamsetzerowi, współtwórcy warszawskich Łazienek i wnętrz Zamku Królewskiego, który pracował również przy wykańczaniu pałacu Raczyńskich w Rogalinie. Powierzone zadanie  Kamsetzer wykonał bardzo dobrze – budynek Odwachu miał niemal 400 metrów kwadratowych powierzchni użytkowej. Pierwotnie miał 6 pomieszczeń (lecz w wyniku podziałów ich liczba wzrosła). Zbudowany był w kształcie litery „C”. Odwach, umieszczony dokładnie na wprost wylotu ulicy Franciszkańskiej, wiodącej ku zamkowi miał ubezpieczać dostęp do siedziby starosty generalnego.

Fasadę Odwachu wypełniają podcienia, które zamykają cztery kolumny doryckie. Attyka została ozdobiona trzema kartuszami z herbami. Pośrodku znajdują się dwie postacie kobiece, wsparte o chorągwie i trzymające fanfary. Oparte są one o herb Rzeczypospolitej z czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pomiędzy Orłem i Pogonią umieszczono herb Poniatowskich. Po lewej stronie herbu Rzeczypospolitej znajduje się herb Raczyńskich. Wieńczy go korona z rzeźbą kobiety, która trzyma się poroży. Po prawej stronie herbu Rzeczypospolitej widać herb Poznania podtrzymywany przez dwie syreny.

POD PRUSKIM ZABOREM

Po wkroczeniu do Poznania wojsk pruskich, po drugim zaborze w 1793 roku, Odwach natychmiast obsadzono Prusakami. W latach trzydziestych XIX wieku dobudowano piętro, a budynek został otoczony żelaznym ogrodzeniem. Odbywająca się tu  się codziennie zmiana wart, gromadziła przed budynkiem tłumy obserwatorów. Pod zwieńczającymi attykę symbolami Rzeczpospolitej czasów ostatniego jej króla stała budka wartownicza w barwach pruskich. Dopiero w 1918 roku miała nastąpić zmiana tych barw. W listopadzie 1918 roku znalazła tu swoją siedzibę Straż Ludowa – formacja, w której służyli niemal wyłącznie Polacy. Przed 27 grudnia 1918 Straż Ludowa wystąpiła dwukrotnie w sposób zorganizowany: 3 grudnia dla ochrony delegatów do Polskiego Sejmu Dzielnicowego podczas przemarszu przez miasto na miejsce obrad oraz 26 grudnia, w czasie przejazdu przez Poznań Ignacego Paderewskiego. 27 grudnia załoga Odwachu ruszyła do Powstania.

W czasie pruskiego zaboru, w Odwachu swoją siedzibę miała jeszcze jedna ważna formacja – Służba Straży i Bezpieczeństwa. Jej oddziały były tworzone od 15 listopada 1918 roku na polecenie ministra wojny w niemieckich garnizonach. Formacja ta została szybko zdominowana przez Polaków, którzy mogli do niej przystępować za zgodą zaborcy. Należy podkreślić, że jej żołnierze pobierali żołd niemiecki, dysponowali bronią i z militarnego punktu widzenia  zarządzali istotnymi obiektami. W styczniu 1919 roku formacja została rozwiązana, a z jej oddziałów utworzono dwa bataliony garnizonowe Polskich Sił Zbrojnych byłego zaboru pruskiego. Żołnierze jednego z nich pełnili służbę    w Odwachu. Od tego czasu odprawy wart przed Odwachem odbywali żołnierze – w oczekiwanym tu ponad sto lat – polskim mundurze.

Dziś budynek Odwachu jest siedzibą Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918-1919.