Patrole posadowskie - Powstanie Wielkopolskie

Posadowo to niewielka miejscowość w powiecie nowotomyskim. Części Wielkopolan kojarzy się zapewne z pokazami zaprzęgów konnych, a także pałacem niczym z bajki. Gmach ten wzniesiono w 1870 roku według projektu Stanisława Hebanowskiego dla Władysława hr. Łąckiego herbu Korzbok. Pół wieku później, jesienią 1926 roku bawił w nim słynny malarz Wojciech Kossak, a latem następnego roku Prezydent Mościcki. 

Gospodarzem tej rezydencji był wówczas Stanisław Łącki. Ziemianin, hodowca koni, prezes rozmaitych organizacji m.in. Związku Hodowców Koni w Poznaniu, Automobil Klubu Wielkopolski czy Towarzystwa Wyścigów Ziem Zachodnich, ale także działacz społeczny i niepodległościowy. 

Syn nowotomyskiej ziemi

Urodził się w Posadowie 31 stycznia 1866 roku jako ósme dziecko Władysława i Antoniny ze Skórzewskich. Jego ojciec był zamożnym ziemianinem, posiadał majątki Posadowo i Lwówek o łącznym obszarze blisko 16 tysięcy mórg. Stanisław pobierał nauki w gimnazjum w Poznaniu, a po jego ukończeniu podjął studia rolnicze w Halle i Krakowie. Po powrocie do Wielkopolski osiadł w Koninie (pow. nowotomyski), w majątku odziedziczonym po zmarłym stryju Zygmuncie. 31 stycznia 1891 roku w Chobienicach ożenił się z Emilią Mielżyńską. Po śmierci Emilii Sczanieckiej (1896), Łąccy przeprowadzili się do pałacu w Pakosławiu, dobra te bowiem Stanisław otrzymał po zmarłej będącej jego babką cioteczną. Kilkanaście lat później przeprowadzili się do Posadowa, który objął po ojcu jako fideikomis. Majątek ten liczył wówczas 933 ha, tym samym wraz z Pakosławiem i Koninem posiadał około 3.3 tysiąca hektarów. Jego brat Stefan gospodarował natomiast w Lwówku liczącym 3.166 ha. 

Rada robotnicza

Tak samo jak dobro własnych majątków Stanisław Łącki, dbał o sprawę polską. Pod koniec października 1918 roku został wybrany przez Komitet Obywatelski w Poznaniu mężem zaufania na powiat nowotomyski. Kilka dni później (3.11), jak sam wspominał, zwołał duchowieństwo, „obywateli ziemskich i miejskich” by zawiązać powiatowy Komitet Obywatelski. W nowotomyskim ludność niemiecka stanowiła ponad połowę mieszkańców, dlatego zobowiązał wszystkich do utrzymania organizacji
w tajemnicy. 11 listopada w Lwówku utworzono polską Radę Robotniczą, „ażeby miasto powiatowe Nowy Tomyśl, czysto niemieckie, nie stanęło ze swoją radą na czele całego powiatu, przez co uniemożliwiłoby dalsze organizowanie wojska polskiego.” Jednak dwa dni później, pod nieobecność Łąckiego Niemcy sprowadzili z powiatu Radę Żołniersko – Robotniczą i grożąc bronią doprowadzili do rozwiązania polskiej organizacji. Dziedzic Posadowa nie dał za wygraną i ponownie ukonstytuował radę, poinformował także stronę niemiecką, że powołana przez niego instytucja jest „jedynie prawomocna na cały powiat, ponieważ była pierwszą radą […] w powiecie.” Oponenci nie chcieli jednak uznać Łąckiego, który oświadczył, że w takiej sytuacji zaprowadzi porządek siłą. Ostatecznie w Posadowie zawarto układ zgodnie z którym, w rękach niemieckiej rady pozostał Nowy Tomyśl z najbliższą okolicą, a pozostała część powiatu przypadła polskiej organizacji. 

16 pułk ułanów wielkopolskich

18 listopada Komitet Obywatelski został przemianowany na Radę Ludową. Tydzień później Łącki został wybrany delegatem prowincjonalnym na Polski Sejm Dzielnicowy. Po wybuchu powstania wielkopolskiego wysłał do Poznania samochód ciężarowy po broń. 2 stycznia 1919 roku został mianowany komendantem Straży Ludowej w Lwówku. W tym samym dniu otrzymał rozkaz „zapoczątkowania akcji bojowej” […] W nocy, „miał Klemczak z Opalenicy uderzać na Nowy Tomyśl
z południa, moje wojsko z północy.” Miasto zdobyli bez obrony o godzinie 4 rano. Straż Ludowa pod dowództwem Łąckiego w powiatach nowotomyskim i międzyrzeckim liczyła około 2.300 osób. 25 maja 1919 roku na rynku w Lwówku miało miejsce zaprzysiężenie około 3.000 członków tej organizacji. Powstańcza działalność dziedzica Posadowa nie ograniczała się tylko do Straży. Wkrótce po wybuchu rebelii wspólnie z Mieczysławem Kwileckim i Wojciechem Świerczykiem zorganizował oddział kawalerii (tzw. patrole posadowskie), któremu Łącki ofiarował 22 konie. Pod koniec stycznia 1919 roku oddział ten przekształcono na Szwadron Jazdy Okręgu II, cztery miesiące później szwadron ten wszedł w skład
2 Pułku Ułanów Wielkopolskich, któremu w styczniu kolejnego roku nadano nowy numer 16/2. Na marginesie warto dodać, że wielką pasją Łąckiego były konie. Jego stadnina w Posadowie była jedną
z największych prywatnych hodowli w Europie. W okresie II RP dostarczył do wojska polskiego około tysiąca koni.   

W 1922 roku po bezdzietnej śmierci brata objął majątek Lwówek. Za swoją powstańczą działalność odznaczony został Krzyżem Walecznych i Krzyżem Niepodległości, a w 1928 roku „za zasługi na polu narodowym, społecznym i filantropijnym” otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski.  Zmarł po długiej chorobie, 2 grudnia 1937 roku w szpitalu sióstr Elżbietanek w Poznaniu. Cztery dni później spoczął w rodzinnym grobowcu w Lwówku. Ostatnią drogę zmarłego szeroko opisywano
w wielkopolskiej prasie. „Całe miasteczko […] i cała okolica przybyła na ten pogrzeb w żałobnym nastroju. Miało się wrażenie, jakby zmarł ojciec tych wszystkich ludzi, tak licznie wypełniających kościół
i otaczających go zewsząd. Przyszli przedstawiciele ziemiaństwa, rolników, przemysłu. […] Stawiły się̨
w wielkiej ilości delegacje organizacji, z którym zmarły w swej szeroko pojętej pracy społecznej miał styczność́.” Specjalną delegację z pułkownikiem Tarasiewiczem i trębaczami, wysłał 16 Pułk Ułanów,
„z wdzięczności za to, że w dobrach Posadowskich powstał [jego] zaczątek.”

Michał Dachtera

Zdjęcia:

Na pierwszym zdjęciu: 25.05.1919. Lwówek, Zaprzysiężenie Straży Ludowej, Archiwum Państwowe
w Poznaniu, Zespół Związek Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu, sygnatura 53/884/0/8/440.

Na drugim zdjęciu:  Stanisław Łącki. Fotografia z „Albumu Pamiątkowego Powstańców Ziem Zachodnich”, R. P. 1918-1921. 1938, nr 3, Biblioteka Narodowa Polona.

Na trzecim zdjęciu: Stanisław Łącki przed 1937, Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Na czwartym zdjęciu: Stanisław Łącki, Jednodniówka „XV-lecie 16/2 Pułku Ułanów Wielkopolskich”, 1934, Biblioteka Narodowa Polona.

Na piątym zdjęciu: Stanisław Łącki, „Jeździec i Hodowca” nr 1, 1938, Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa.

Na szóstym zdjęciu: Polski sejm dzielnicowy  – przemarsz delegatów na salę obrad, „Dziennik Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, w grudniu 1918”, Drukarnia i Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań 1918, Biblioteka Narodowa Polona.

Na siódmym zdjęciu: Polski sejm dzielnicowy  – sala sejmowa podczas obrad, „Dziennik Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, w grudniu 1918”, Drukarnia i Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań 1918, Biblioteka Narodowa Polona.

Na ósmym zdjęciu: Prezydent Ignacy Mościcki na schodach pałacu w Posadowie, 27.07.1927, Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Na dziewiątym zdjęciu: Sztandar 2 pułku Ułanów Wielopolskich, Jednodniówka „XV-lecie 16/2 Pułku Ułanów Wielkopolskich”, 1934, Biblioteka Narodowa Polona.

Na dziesiątym miejscu: Stadnina hrabiego Stanisława Łąckiego w Posadowie – pułkownik Zygmunt Studziński, kierownik Związku Hodowców Konia Szlachetnego w Wielkopolsce z klaczą Milla, Narodowe Archiwum Cyfrowe. 

Na jedenastym zdjęciu: Stadnina hrabiego Stanisława Łąckiego w Posadowie – pułkownik Zygmunt Studziński, kierownik Związku Hodowców Konia Szlachetnego w Wielkopolsce z klaczą Łomnica,   Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Na dwunastym zdjęciu: Stadnina hrabiego Stanisława Łąckiego w Posadowie  – jeden z pracowników stajni z klaczą̨ Milą i Łomnicą, Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Na trzynastym zdjęciu: Kościół w Lwówku, za Stanisław Karwowski, „Lwówek i jego dziedzice”, Drukarnia Praca, Poznań 1914, Biblioteka Narodowa Polona.

Na czternastym zdjęciu: Pałac w Lwówku, Leonard Durczykiewicz, „Dwory polskie w Wielkim Księstwie Poznańskim”, Poznań 1912, Biblioteka Narodowa Polona.

Na piętnastym zdjęciu: Pałac w Lwówku, za Stanisław Karwowski, „Lwówek i jego dziedzice”, Drukarnia Praca, Poznań 1914, Biblioteka Narodowa Polona.

Na szesnastym zdjęciu: Pałac w Posadowie. Fot. Roman Stefan Ulatowski, „Samochód. Ilustrowany tygodnik”, nr 5, 3.11.1929, Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa.

Na siedemnastym zdjęciu: Pałac w Posadowie, Leonard Durczykiewicz, „Dwory polskie w Wielkim Księstwie Poznańskim”, Poznań 1912, Biblioteka Narodowa Polona.

Na osiemnastym zdjęciu: Pałac w Posadowie, widok od południa. Fot. Roman Stefan Ulatowski, „Samochód. Ilustrowany tygodnik”, nr 5, 3.11.1929, Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa.

Na dziewiętnastym zdjęciu: Park w Posadowie. Fot. Roman Stefan Ulatowski, „Samochód. Ilustrowany tygodnik”, nr 5, 3.11.1929, Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa.

Na dwudziestym zdjęciu: Pocztówka, pałac w Posadowie, nakładem Nordliche Kunstanstalt Ernst Schmidt & Co., przed 1930, Biblioteka Narodowa Polona.

Na dwudziestym pierwszym zdjęciu: Pocztówka Lwówek, nakładem St. May, po 1906, Drukarnia św. Wojciecha, Biblioteka Narodowa Polona.

Na dwudziestym drugim zdjęciu: Pocztówka, pałac w Lwówku, nakładem W. Sopolinskiego, przed 1912, Biblioteka Narodowa Polona.

Na dwudziestym trzecim zdjęciu: Nekrolog informujący o zgonie Stanisława Łąckiego, „Kurier Poznański”, nr 553, 3.12.1937, wyd. wieczorne, Biblioteka Narodowa Polona.

Na dwudziestym czwartym zdjęciu: Lwówek, 6 grudnia 1937 r, pogrzeb Stanisława Łąckiego, kondukt żałobny po wyjściu z kościoła farnego. Obok trumny kroczą członkowie Towarzystwa Powstańców
i Wojaków trzymając wartę honorową, Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Na dwudziestym piątym zdjęciu: Lwówek, 6 grudnia 1937 r, pogrzeb Stanisława Łąckiego. Wnoszenie trumny do podziemi kościoła farnego, gdzie znajdują̨ się̨ groby rodzinne Korzbok-Łąckich, Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Bibliografia:

1. Czesław Dmochowski, Franciszek Małek, „XV-lecie 16/2 Pułku Ułanów Wielkopolskich: 1919-1934”, 1934.
2. Wojciech Kossak, „Listy do żony i przyjaciół”, tom 2: lata 1908–1942, wybór, opracowanie, wstęp, przypisy, indeksy Kazimierz Olszański, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1985.
3. Karol Rzepecki, „Powstanie grudniowe w Wielkopolsce 27.12.1918”, Wielkopolska Księgarnia Nakładowa, Poznań 1919.
4. Ernst Seyfert, „Güter-Adressbuch für die Provinz Posen”, Reichenbach’sche Verlagsbuchhandlung, Lipsk 1913.
5. Türk Verlag von Louis, „Kurzgefasstes statistisches Handbuch der Provinz Posen”, Poznań 1877.
6. „Album Pamiątkowy Powstańców Ziem Zachodnich R. P. 1918-1921”, nr 3, Poznań 1938.
7. „Dziennik Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, w grudniu 1918”, Drukarnia i Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań 1918.
8. „Dziennik Poznański”, nr 282, 7.12.1937.
9. „Jeździec i Hodowca”, nr 1, 1.01.1938.
10. „Jutro: organ Związku Weteranów Powstań Narodowych R.P. 1914/19: tygodnik poświęcony aktualnym zagadnieniom polskim, oparty na ideologii niepodległościowej i powstańczej Polski Zachodniej”, nr 48, 12.12.1937.
11. „Kurier Zachodni: pismo narodowe, bezpartyjne dla rodzin polskich na kresach zachodnich”, nr 60, 27.07.1927.
12. „Teki Dwrzaczka. Materiały historyczno-genealogiczne do dziejów szlachty wielkopolskiej XV-XX wieku”, http://teki.bkpan.poznan.pl/index_glowna.html, PAN Biblioteka Kórnicka, 3262 (Dziennik Poznański) 1879, 49618 (Lwówek), 51471 (Chobienice), 52420 (Brody).
13. „Wielkopolski powstaniec”, Rocznik oświatowo – historyczny Nr 13, Zarządu Głównego Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, Towarzystwo Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918/19, Poznań 2007.
14. Wojskowe Biuro Historyczne, Centralne Archiwum Wojskowe, https://wbh.wp.mil.pl/pl/pages/kolekcja-krzyza-walecznych-2022-07-14-hh7u/,  Kolekcja Krzyża Walecznych, kartoteka: „Stanisław Łącki”.
15. Zarządzenie o nadaniu Krzyża Niepodległości z Mieczami, Krzyża Niepodległości i Medalu Niepodległości z dnia 20 lipca 1932 roku (M.P. 1932 nr 167 poz. 198).
16. Zarządzenie o nadaniu Krzyża Oficerskiego orderu Odrodzenia Polski (M.P.1928 nr 111 poz. 176).