Pierwsza rocznica - Powstanie Wielkopolskie

„Nadchodzi rocznica wyzwolenia naszego spod jarzma niewoli półtorawiekowej, spod żelaznej pięści najeźdźcy – Prusaka. Dzień 27. grudnia 1918 r. złotymi głoskami zapisany jest w historii dzielnicy naszej Piastowej. Dzień ten, który nam przyniósł wolność, niepodległość, uświęcony zapałem ofiarnym dla tej jedynej po Bogu, Matki-Ojczyzny, uświęcony krwią i życiem niejednego z tych, co nie oglądając się na niebezpieczeństwo, poszli na bój i zwyciężyli. […] A więc nam niech świętym będzie dzień tyle pamiętny, tak wielki w dziejach nie tylko grodu naszego, Poznania, ale i całej dzielnicy Piastowej. […] Przygotujmy się zatem jak najgodniej do obchodu tej pierwszej rocznicy dnia 27. grudnia jako dzielnicowego święta narodowego.” – donoszono w poznańskiej prasie, na kilka dni przed pierwszą rocznicą wybuchu powstania wielkopolskiego.

W dniu wielkiego jubileuszu, w sobotę 27 grudnia 1919, jak pisano w Dzienniku Poznańskim, „całe miasto wystąpiło w odświętnej szacie godowej”. Gmachy urzędów i prywatne budynki przyodziano w barwy narodowe. Podniosłości tego dnia dodawał fakt, że porannym ekspresem z Warszawy miał przybyć Ignacy Jan Paderewski. Z tej okazji na dworzec przybyło wielu oficjeli, m.in. generał Józef Dowbór-Muśnicki, podsekretarz stanu Adam Poszwiński, prezydent Poznania Jarogniew Drwęski, rektor dr Heliodor Święcicki, dyrektor Teatru Polskiego Bolesław Szczurkiewicz i prezydent policji miasta Poznania Karol Rzepecki. Mistrza pragnęli powitać także licznie przybyli mieszkańcy. Pociąg ze stolicy wjechał o godzinie 10:05. Po otwarciu drzwi wagonu, najpierw wysiedli przybyli wspólnie z wirtuozem, Marszałek Sejmu Wojciech Trąmpczyński i wiceprezydent Lwowa Leonard Stahl, a dopiero po nich Państwo Paderewscy serdecznie witani przez zgromadzoną publiczność.

W Bazarze

Z dworca Paderewski udał się do siedziby Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej w poznańskim zamku, na zaproszenie ministra Władysława Seydy, skąd „powozem zaprzężonym w cztery wspaniałe gniadosze”, pojechał w stronę Bazaru. Tu oczekiwali już na niego licznie przybyli mieszkańcy. Znamienity gość pokłonił się zgromadzonym z okna hotelowego na pierwszym piętrze, a „okrzykom «Niech żyje Paderewski» nie było końca”. O godzinie 16:40 nastąpił długo wyczekiwany moment – rozbrzmiały dzwony poznańskich kościołów, towarzyszył im huk salw armatnich. Miasto zamarło na trzy minuty, wśród ludzi zapanował nastrój zadumy i powagi, a gdy już ucichły dzwony, mistrz Paderewski w serdecznych słowach dziękował powstańcom, którzy dzięki swej odwadze i z pomocą Bożą „wygnali wroga i oswobodzili gród Przemysława i Wielkopolskę przed odwiecznym najeźdźcą”. Kolejnym punktem programu rocznicowego była uroczysta msza święta w kościele farnym. Nabożeństwo zostało odprawione przez księdza prałata Antoniego Stychla.

Odznaczenia 

Następnie dostojni goście udali się do Hotelu Bazar, gdzie w Sali Białej wydano bankiet. Paderewskiego powitał przewodniczący Komitetu Jubileuszowego Nikodem Wolniewicz, a po nim dzieci ze Lwowa. „Rzeszy niemieckiej nie ma. Przed rokiem chaos, nieład, ciemność w kraju – dziś wyłania się coraz sprawniejszy organizm państwowy. Państwo nasze uzyska niebawem dostęp do morza, jest szóstym z rzędu w Europie, a potęga, jego przyszłość od nas samych zależy.” – mówił wirtuoz w płomiennym wystąpieniu. O godzinie 20:00 w sali ogrodu zoologicznego odbyła się uroczystość wręczenia krzyży pamiątkowych, którą rozpoczęto od zaśpiewania „Bogurodzicy” w wykonaniu poznańskich chórów. Prezes Rady Ludowej na miasto Poznań, dr Meissner przypomniał wydarzenia grudniowe, po czym przystąpiono do uhonorowania powstańców. Najpierw odznaczenia wręczono rodzinom poległych – m.in. Franciszka Ratajczaka, Antoniego Andrzejewskiego czy Edmunda Krausego, a po nich dyplomy otrzymało ponad 700 uczestników wielkopolskiego zrywu. Ostatnim wydarzeniem tego dnia było przedstawienie galowe w Teatrze Wielkim, po którym o godzinie 23:00 kurierem warszawskim Paderewski odjechał do Warszawy.

Piłsudski w Poznaniu

Równie podniosły charakter miały uroczystości niedzielne. Na dworcu podobnie jak dzień wcześniej gromadziła się publiczność, która wraz z Trąmpczyńskim, Seydą i Dowborem-Muśnickim oczekiwała na przybycie Naczelnika państwa. Piłsudski przyjechał specjalnym pociągiem o godzinie 11:00, a wraz z nim premier Leopold Skulski i ministrowie sprawiedliwości, przemysłu i handlu, aprowizacji, oświaty oraz wiceminister wojny. Z dworca Naczelnik, w asyście ułanów udał się na krótki odpoczynek do zamku. Równocześnie rzesze wiernych zbierały się na Placu Wolności, gdzie miała zostać odprawiona uroczysta msza polowa. „Szykują się liczne stowarzyszenia, bractwa i cech. […]. Po stronie epistoły ustawili się dzielni nasi weterani […] i mimo tęgiego mrozu wytrwale oczekiwali Naczelnika”. Po nabożeństwie odprawionym przez kanonika Łukomskiego, udano się na cmentarze, by złożyć wieńce na grobach poległych powstańców. Po defiladzie wojskowej przed zamkiem, wieczorem wydano uroczysty obiad. Obchody jubileuszowe zakończyły się przedstawieniem w Teatrze Wielkim, po którym Piłsudski udał się w podróż powrotną do stolicy.  

„Dziś, kiedy pierwszy raz powróciła godzina, która przed rokiem na zegarze dziejowym zwiastowała wolność́ tej dzielnicy, wypada nam zrobić rachunek sumienia, czy staliśmy się godnymi wolności, którą nam Opatrzność́ zesłała. Tylko patrząc prawdzie w oczy doprowadzimy naród nasz do rzędu innych wielkich narodów.” [Wojciech Trąmpczyński] 

Michał Dachtera

Bibliografia:

Jarosław Mulczyński, „Powstanie wielkopolskie na pocztówkach, plakatach, dyplomach i ulotkach (do 1921 r.)”, Kronika Miasta Poznania, 4/1998, „Naczelna Rada Ludowa 1918-1920”, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 1998

Mariusz Olczak, „Ignacy Jan Paderewski 1860-1941”, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2018

„Kurier Poznański”, nr 298, 28.12.1919, nr 299, 30.12.1919

„Dziennik Poznański”, nr 299, 30.12.1919

„Ku chwale ojczyzny”, nr 42, 20.12.1919

Zdjęcia:

Na pierwszym zdjęciu: obchody pierwszej rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego, 27 grudniu 1919 r., Ignacy Paderewski w Powozie, fot. Józef Pluciński, Atelier Elite, Archiwum Akt Nowych, Zespół Archiwum Ignacego Jana Paderewskiego, sygnatura 2/100/0/4.8/745;

Na drugim zdjęciu: obchody pierwszej rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego, 27 grudniu 1919 r., Ignacy Paderewski w Powozie, fot. Józef Pluciński, Atelier Elite, Archiwum Akt Nowych, Zespół Archiwum Ignacego Jana Paderewskiego, sygnatura 2/100/0/4.8/745;

Na trzecim zdjęciu: obchody pierwszej rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego, 27 grudniu 1919 r., Ignacy Paderewski w Powozie, fot. Józef Pluciński, Atelier Elite, Archiwum Akt Nowych, Zespół Archiwum Ignacego Jana Paderewskiego, sygnatura 2/100/0/4.8/745;

Na czwartym zdjęciu: obchody pierwszej rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego, 27 grudniu 1919 r., uroczystości przy zamku, fot. Józef Pluciński, Atelier Elite, Archiwum Akt Nowych, Zespół Archiwum Ignacego Jana Paderewskiego, sygnatura 2/100/0/4.8/745;

Na piątym zdjęciu: obchody pierwszej rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego, 27 grudniu 1919 r., uroczystości przy zamku, fot. Józef Pluciński, Atelier Elite, Archiwum Akt Nowych, Zespół Archiwum Ignacego Jana Paderewskiego, sygnatura 2/100/0/4.8/745;

Na szóstym zdjęciu: Ignacy Paderewski 27.12.1919 w trakcie wizyty w Poznaniu z okazji pierwszej rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego, Narodowe Archiwum Cyfrowe;

Na siódmym zdjęciu: Ignacy Paderewski 27.12.1919 w trakcie wizyty w Poznaniu z okazji pierwszej rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego, Narodowe Archiwum Cyfrowe;

Ma ósmym zdjęciu: Ignacy Paderewski 27.12.1919 w trakcie wizyty w Poznaniu z okazji pierwszej rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego, Narodowe Archiwum Cyfrowe;

Na dziewiątym zdjęciu: Ignacy Paderewski witany na dworcu w Poznaniu z okazji pierwszej rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego, Biblioteka Narodowa Polona;

Na dziesiątym zdjęciu: Hotel Bazar w Poznaniu, Narodowe Archiwum Cyfrowe;

Na jedenastym zdjęciu: Plac Wolności w Poznaniu, Narodowe Archiwum Cyfrowe;

Na dwunastym zdjęciu: Józef Dowbor-Muśnicki, generał broni, dowódca wojsk wielkopolskich – fotografia pozowana, Narodowe Archiwum Cyfrowe;

Na trzynastm zdjęciu: Fotografia Józefa Piłsudskiego, 1919, BN Polona;

Na czernastym zdjęciu: Fotografia portretowa Heliodora Święcickiego, Narodowe Archiwum Cyfrowe;

Na piętnastym zdjęciu: Leonard Stahl, wiceprezydent Lwowa. Fotografia portretowa autorstwa Marka Munza, Narodowe Archiwum Cyfrowe;

Na szesnastym zdjęciu: Fotografia sytuacyjna Władysława Seydy, Narodowe Archiwum Cyfrowe;

Na siedemnastym zdjęciu: Fotografia marszałka Wojciecha Trąmpczyńskiego, Narodowe Archiwum Cyfrowe;

Na osiemnastym zdjęciu: Bolesław Szczurkiewicz, aktor, dyrektor Teatru Polskiego w Poznaniu – fotografia portretowa, Narodowe Archiwum Cyfrowe;

Na dziewiętnastym zdjęciu: Premier Leopold Skulski – fotografia portretowa, Narodowe Archiwum Cyfrowe;

Na dwudziestym zdjęciu: Notatka o rocznicy powstania wielkopolskiego w dzienniku Iskra, nr 294, 28 grudnia 1919, BN Polona;

Na dwudziestym pierwszym zdjęciu: Notatka o rocznicy powstania wielkopolskiego w Kurierze Częstochowskim, nr 247, 30 grudnia 1919, BN Polona.