Powstańcy wielkopolscy w obozach jenieckich - Powstanie Wielkopolskie

Podczas działań zbrojnych, straty walczących stron nie ograniczają się tylko do rannych, zabitych i zaginionych. Część żołnierzy, która z różnych powodów nie może kontynuować walki, poddaje się przeciwnikowi, dostając się do nieprzyjacielskiej niewoli. Wzrost liczebności armii w drugiej połowie XIX wieku postawił pytanie, jak postępować z potencjalnymi masami jeńców w przyszłych konfliktach?  Sprawę starano się uregulować tzw. Konwencjami Haskimi z 1899 i 1907 roku, które ratyfikowało większość państw europejskich. Już początkowy okres I wojny światowej pokazał, jakie miało to znaczenie. Za drutami kilkuset (!) obozów jenieckich przebywało ponad pięć milionów jeńców ze wszystkich stron konfliktu. Na terenie Rzeszy Niemieckiej więziono przede wszystkim jeńców rosyjskich w liczbie ponad dwóch milionów, a infrastruktura, która powstała w latach 1914-1918 wykorzystana została do przetrzymywania wziętych do niewoli żołnierzy Wojsk Wielkopolskich.

Reorganizacja sił powstańczych przeprowadzona przez gen. Dowbora-Muśnickiego w styczniu 1919 roku, której głównym sukcesem było utworzenie Wojsk Wielkopolskich, spowodowała pojawienie się regularnego wojska ze wszystkimi jego przymiotami, także nabywaniem tzw. uprawnień kombatanckich. Pozwoliło to na traktowanie wziętych do niewoli powstańców już nie jako uzbrojonych osób ze zbuntowanej prowincji, którzy mogli być sądzeni za zdradę stanu, a jako jeńców wojennych. Ze względu na niedużą ich ilość, nie organizowano specjalnych miejsc odosobnienia, lecz często przetrzymywano ich w lokalnych więzieniach lub nieużywanych budynkach koszarowych. Następnie zaczęto łączyć poszczególne grupy jeńców, aby osadzić je w docelowych miejscach. Wykorzystano do tego celu wspomnianą już infrastrukturę sieci obozów jenieckich dla jeńców alianckich z lat 1914 – 1918, która znajdowała się m.in. w Żaganiu i Krośnie Odrzańskim. Umieszczano tam też osoby cywilne, które pochodziły z terenów nie objętych powstaniem, a które posądzano o sympatyzowanie
z Polakami.

Wzięci do niewoli żołnierze Wojsk Wielkopolskich przebywali we wspomnianych obozach do późnego lata 1919 roku. Zwolniono ich po podpisaniu zobowiązania do nieuczestniczenia w walkach przeciwko Niemcom pod groźbą kary śmierci. Pobyt jeńców – powstańców z Wielkopolski upamiętniają monumenty na terenie byłych obozów w Krośnie Odrzańskim i Żaganiu.

Na pierwszym zdjęciu: Niewielka ekspozycja o jeńcach – powstańcach wielkopolskich na parterze budynku Muzeum Obozów Jenieckich przy ulicy Lotników Alianckich 45 w Żaganiu [dane lokalizacji geograficznej: 51.59671396014564, 15.29173176913658]. Fot. M. Budnik, 2018.

Na drugim zdjęciu: Pomnik w miejscu, gdzie znajdował się obóz jeniecki  zwanym Piękną Doliną na przedmieściach Żagania [dane lokalizacji geograficznej: 51.61325551159814, 15.284462798306247]. Fot. M. Budnik, 2022.

Na trzecim zdjęciu: Powstańcy Wielkopolscy w żagańskim obozie jenieckim; zbliżenie jednej z plansz
w Muzeum Obozów Jenieckich przy ulicy Lotników Alianckich 45 w Żaganiu [dane lokalizacji geograficznej: 51.59671396014564, 15.29173176913658]. Fot. M. Budnik, 2018.