Ziemia ostrzeszowska w powstaniu wielkopolskim - Powstanie Wielkopolskie

„Nikt im iść nie kazał – poszli, bo tak chcieli, bo takie dziedzictwo wziął po dziadach wnuk. Nikt nie pytał o nic, a wszyscy wiedzieli za co idą walczyć, komu płacić, że idą spłacić swej Ojczyźnie dług” – brzmią słowa inskrypcji Władysława Syrokomli umieszczone na obelisku grobu powstańców wielkopolskich w Ostrzeszowie.

Ostrzeszów był miastem zamieszkałym głównie przez Polaków (około 83%), a przejęcie władzy z rąk zaborcy nastąpiło bez większych problemów. Już 10 listopada 1918 roku urzędy pozbawiono pruskiego godła, co prawda, miesiąc później w Ostrzeszowie stanął znaczny oddział Grenzschutzu, jednak chęć powrotu niemieckich żołnierzy do domu była silniejsza i w zamian za żywność opuścili miasto. 1 stycznia 1919 roku władzę w mieście formalnie przejęli Polacy, a 6 stycznia Powiatowa Rada Ludowa powołała oddział powstańczy pod komendą Stanisława Thiela, właściciela majątku Doruchów.

Dowódca powstańców ostrzeszowskich urodził się 20 października 1881 roku we Wrocławiu, gdzie również ukończył szkołę. Na początku XX wieku osiadł w rodzinnym majątku Doruchów. Podczas I wojny światowej został wcielony do armii pruskiej, w której dosłużył się stopnia kapitana. 19 stycznia 1919 roku został powołany na dowódcę odcinka ostrzeszowskiego południowego frontu powstania. Walczył również w wojnie polsko – bolszewickiej, a po niemieckiej napaści we wrześniu 1939 roku został aresztowany i osadzony w areszcie w Ostrzeszowie, a następnie w Forcie VII. Zmarł nagle w Warszawie 9 października 1943 r., spoczął na Powązkach. W 1965 roku jego szczątki przeniesiono do rodzinnego grobowca w Doruchowie.

Chociaż sytuacja w samym Ostrzeszowie była opanowana, to jednak potyczki toczyły się poza nim, m.in. w pobliżu wsi Kobyla Góra. 12 stycznia 1919 roku oddział niemiecki z Kępna uderzył na Ligotę i zmusił powstańców do cofnięcia się do Ostrzeszowa. 15 stycznia połączone siły kompanii z Ostrzeszowa, Pleszewa, Skalmierzyc i Mikstatu zdołały odbić Ligotę. Na pamiątkę tych wydarzeń w 1966 roku na wzniesieniu ustawiono pamiątkowy kamień z napisem „Powstańcom Wkp. 1918-1919 Rodacy 1966”. Większe potyczki miały też miejsce w Rogaszycach (19 stycznia) i pod Parzynowem (24 stycznia) – obie zwycięskie dla Polaków. Warto wspomnieć jeszcze o przegranej potyczce pod Korzeniem koło Kępna, w której zginęło kilku Ostrzeszowian.

Aby uczcić poległych m.in. we wspomnianej bitwie, pod koniec 1922 roku Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Ostrzeszowie wystąpiło z inicjatywą budowy pomnika poległych powstańców, jego odsłonięcia dokonano 7 czerwca 1925 roku na cmentarzu parafii pw. Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej. W uroczystości tej wziął udział generał Józef Haller. W kwaterze spoczęło
17 powstańców, w tym jeden nieznany z nazwiska. Obelisk przyozdobiono kamienną armatą na stosie kamieni, a także odznaką Wojsk Wielkopolskich w górnej jego części. Pod którym, umieszczono orła zrywającego łańcuch, wschodzące słońce, sztandar i miecz, a także daty 1918-1919. Po uroczystościach na cmentarzu, generał Haller dokonał odsłonięcia tablicy na budynku Banku Ludowego przy ulicy Krakowskiej (obecnie Sikorskiego) o treści: „w tym domu zbierała się w listopadzie i grudniu 1918 r. Rada Ludowa organizując powstanie przeciw pruskim gnębicielom. Stąd wyszło hasło tworzenia wojska ochotniczego w Ostrzeszowie w dniu 6 go. stycznia 1919 r.”.

12 czerwca 1938 roku, z okazji jubileuszu 15-lecia powołania Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Ostrzeszowie, na budynku internatu księży Salezjanów umieszczono tablicę informującą, że z tego gmachu, 7 stycznia 1919 roku wyruszyły oddziały powstańcze pod komendą Stanisława Thiela. Kilka lat po II wojnie światowej tablica wróciła na swoje miejsce na ścianę szkoły (obecnie ZS nr 1). Przed gmachem wspomnianej placówki edukacyjnej, 9 maja 1973 roku odsłonięto pomnik wykonany z inicjatywy dyrektora szkoły, w czynie społecznym przez uczniów i nauczycieli, w formie głazu z napisem Powstańcom Wielkopolskim młodzież i społeczeństwo. W tym samym roku szkole nadano imię Powstańców Wielkopolskich. Ich imieniem nazwano również jedną z ulic w mieście.

Michał Dachtera

Bibliografia:

1. „Kurier Poznański”, nr 147, 27.06.1925; nr 268, 15.06.1938.
2. Władysław Graf, „Ostrzeszów. Pomnik powstańców wielkopolskich”, Ostrzeszowskie Centrum Kultury, Ostrzeszów 1992.
3. Władysław Graf, „Powstanie wielkopolskie na Ziemi Ostrzeszowskiej”, cz. 2 – 4, Muzeum Regionalne im. Władysława Golusa w Ostrzeszowie, Ostrzeszów 2009.
4. Instytut Pamięci Narodowej, Śladami Powstania Wielkopolskiego, „Kępno nie zostało zdobyte”, https://pw.ipn.gov.pl/pwi/historia/przebieg-walk-powstancz/sladami-powstania-wielk/8476,KEPNO-NIE-ZOSTALO-ZDOBYTE.html; Miejsca pamięci, Ostrzeszów, https://pw.ipn.gov.pl/pwi/pamiec/miejsca-pamieci/9283,OSTRZESZOW-miasto-powiatowe.html
5. Wielkopolski Urząd Wojewódzki w Poznaniu, karta ewidencyjna grobu Powstańców Wielkopolskich w Ostrzeszowie, https://poznan.uw.gov.pl/groby-powstancow-wielkopolskich-w-kwaterze-wojennej-w-ostrzeszowie

Zdjęcia:

Na pierwszym zdjęciu: Ostrzeszów. Pomnik Powstańców Wielkopolskich, 1925, Narodowe Archiwum cyfrowe, zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, sygnatura 3/1/0/9/4622.

Na drugim zdjęciu: Ostrzeszów. Pomnik Powstańców Wielkopolskich, 1939, Narodowe Archiwum cyfrowe, zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, sygnatura 3/1/0/9/4624/1.

Na trzecim zdjęciu: Tablica upamiętniająca wymarsz oddziału powstańców wielkopolskich powieszona 12 czerwca 1938 roku z inicjatywy Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Ostrzeszowie na budynku internatu księży Salezjanów, 1939, Narodowe Archiwum cyfrowe, zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, sygnatura 3/1/0/10/2066a.

Na czwartym zdjęciu: Portret Stanisława Thiela, „Księga pamiątkowa Związku Poznańskich Kółek Rolniczych wydana w sześćdziesiąta rocznicę założenia pierwszego kółka rolniczego w Wielkopolsce: 1866-1926”, Związek Poznańskich Kółek Rolniczych, Poznań 1926, Biblioteka Narodowa Polona.

Na piątym zdjęciu: Widok zewnętrzny budynku internatu gimnazjum księży Salezjanów w Ostrzeszowie, przy ulicy Krakowskiej (ob. Sikorskiego), po 1918, przed 1939, Narodowe Archiwum cyfrowe, zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, sygnatura 3/1/0/10/2808.

Na szóstym zdjęciu: Ostrzeszów. Gimnazjum Ks. Ks. Salezjanów im. Kazimierza Wielkiego, po 1933, Narodowe Archiwum cyfrowe, zespół Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, sygnatura 3/1/0/10/2065.

Na siódmym zdjęciu: Uroczystość jubileuszu 15-lecia założenia Towarzystwa Powstańców i Wojaków
w Ostrzeszowie, „Kurier Poznański”, nr 268, 15.06.1938.