Żeby zrozumieć fenomen udanego Powstania Wielkopolskiego należy przybliżyć wydarzenia historyczne, które poprzedzały rok 1918. W 1793 r. II rozbiór Polski przypieczętował los Wielkopolski, Torunia i Gdańska. Państwo pruskie zaczęło organizować podległe sobie ziemie przez 125 lat aż do zwycięskiego zrywu Wielkopolan. Decyzjami podjętymi na Kongresie Wiedeńskim (1815 r.), które definitywnie zniweczyły napoleońskie nadzieje powołano wydzieloną część Księstwa Warszawskiego (1807–1815) pod nazwą Wielkie Księstwo Poznańskie. W 1849 r. decyzją władz zaborczych nazwę zmieniono na Prowincja Poznańska.
Pruskie władze starały się jak najszybciej zasymilować Wielkopolskę z własnym państwem, rozpoczynając proces germanizacji. Wielkopolska miała stanowić wschodnie rubieże i zaplecze rolnicze dla rozwijającego się państwa pruskiego. Dążono do tego różnymi drogami, usuwając język polski z urzędów i sądownictwa, prowadząc walkę z kościołem katolickim, który był ostoją polskości, a także wykupując ziemie, by oddać ją w ręce niemieckich kolonistów. W 2. poł. XIX w. Niemcy zaostrzyli kurs polityki germanizacji, wprowadzając odpowiednie instytucje Komisji Kolonizacyjnej, Hakaty czy walki kulturalnej, tzw. Kultukampfu.
Proces przymusowego przyswajania języka i kultury niemieckiej wywołał zrozumiały sprzeciw ludności narodowości polskiej. Przedsięwzięto zdecydowane kroki w celu obrony przed zalewem „żywiołu niemieckiego”. W 2. poł. lat 30. XIX w. narodziła się luźna koncepcja wprowadzenia nowego podejścia do życia przez zmianę mentalności ludności polskiej i nowoczesnej walki za pomocą dostępnych legalnych środków i metod. W 1848 r. Jan Koźmian wprowadził do publicystyki funkcjonujące już zjawisko pracy organicznej. W myśl tej idei społeczeństwo wielkopolskie miało stanowić monolit, który będzie zrzeszał wszystkie warstwy społeczeństwa we wspólnie realizowanym celu. Ten nowocześnie myślący organizm miał stanowić zwartą siłę mającą za zadanie rozwijać polską gospodarkę i handel w celu przeciwstawienia się pruskiej dominacji.
Prekursorem idei organicznikowskiej był Karol Marcinkowski. W latach 1838–1841 wzniesiono gmach przy ul Nowej (ob. Paderewskiego) pełniący funkcję hotelu, restauracji a od frontu sieci sklepów przeznaczonych dla mieszczan. Był to sposób na ekonomiczne wzmocnienie ludności narodowości polskiej. Inicjatywę rodzimej przedsiębiorczości podjęli kolejni między innymi: Tytus Działyński, Edward Raczyński, Hipolit Cegielski czy księża: Augustyn Szamarzewski i Piotr Wawrzyniak oraz wielu innych. W 1871 r. utworzono sieć Związku Spółek Zarobkowych dającą możliwość realnej walki finansowej z niemieckimi bankami, spółkami oszczędnościowymi i pożyczkowymi. Na zasadzie kredytowej pożyczano na niski procent, głównie na cele inwestycyjne. Okazało się, że Polacy są w stanie bogacić się i stanowić realną przeciwwagę dla polityki zaborcy. Organicznicy zdawali sobie sprawę, że romantyczna walka na polu bitwy nie przyniesie spodziewanego efektu, ale nie odrzucali konfrontacji zbrojnej tylko czekali na odpowiedni moment. Pokolenie to pamiętało przegrane zrywy niepodległościowe i represje popowstaniowe oraz grzywny, procesy, konfiskaty mienia i emigrację.
W XIX i na początku XX w. Niemcy konsekwentnie ograniczały jakiekolwiek pozostałości polskiej samodzielności. W 1876 r. wprowadzono z urzędu język niemiecki do administracji państwowej i samorządowej oraz sądownictwa. Dziesięć lat później zlikwidowano język polski w szkołach elementarnych. W 1904 r. podjęto decyzję o posiadaniu specjalnego zezwolenia na budowę domu, co miało ograniczyć zakup ziemi przez ludność narodowości polskiej. Symbolem zmagań z niemiecką administracją był Michał Drzymała mieszający w wozie cyrkowym. Odmowa władz zaborczych na budowę domu doprowadziła tego najemnego chłopa do codziennego przestawiania wędrownego domu o niewielką odległość, igrając w ten sposób przez cztery lata z prawem niemieckim. Walkę z germanizacją podejmowały także dzieci bohatersko, protestując przeciwko wprowadzeniu nauki religii w języku niemieckim. Sprzeciw dzieci z Wrześni stał się „sztandarem” oporu wobec polityki germanizacji. W 1908 r. Niemcy zatwierdziły tzw. „ustawę kagańcową” o zakazie używania języka polskiego podczas wieców i zgromadzeń publicznych.
Właściwy czas nadszedł w grudniu 1918 r. Wyczerpane militarnie Wielką Wojną Niemcy poluzowały kurs wobec okupowanych przez siebie terenów. Atmosfera rewolucyjna, abdykacja cesarza Wilhelma II Hohenzollerna, zrujnowana gospodarka i obciążenia wojenne doprowadziły do sprzyjających okoliczności podjęcia walki o wolność Wielkopolski.