ppłk. Edmund Bartkowski - Powstanie Wielkopolskie

Komendant Powstania Wielkopolskiego w Nakle nad Notecią.

Urodził się 15 lipca 1894 roku w Chełmcach w powiecie strzelińskim, w rodzinie nauczyciela Wiktora Bartkowskiego i Marii z domu Plehn. Około 1900 r. cała rodzina przeprowadziła się do Nakła nad Notecią.

Po ukończeniu szkoły powszechnej uczył się w nakielskim Gimnazjum Męskim.
Należał do grona inicjatorów powołania drużyny skautowej im. Tadeusza Kościuszki, był członkiem tajnego koła Towarzystwa Tomasza Zana. Za działalność w nim został usunięty ze szkoły. Pozwolono mu jednak ukończyć gimnazjum w Rogoźnie, z którego także został relegowany na udział  w TTZ. Ukończył siedem klas bez promocji do ósmej klasy. Wyjechał wówczas do Galicji, gdzie 15 stycznia 1914 roku wstąpił do Związku Strzeleckiego w Krakowie.

Po wybuchu I wojny światowej, 15 listopada 1914 r. został wcielony do wojska niemieckiego z przydziałem do 2 Pułku Artylerii Pieszej w Świnoujściu. Brał  udział w bitwach na wschodzie pod Lwowem, Brześciem Litewskim oraz na zachodzie we Flandrii, w Soissons i Reims. 13 grudnia 1918 r. został zdemobilizowany z armii niemieckiej w stopniu podporucznika rezerwy.

Po powrocie do Nakła, jako doświadczony w boju i służbie oficer, zaangażował się w działalność niepodległościową. Jeszcze przed wybuchem Powstania Wielkopolskiego zaczął tworzyć struktury oddziałów powstańczych w Nakle, a nakielska Rada Ludowa przewidziała go na komendanta powstania w samym mieście i okolicy. 1 stycznia 1919 r. stanął na czele około 130 ochotników. Rozbrojono niemieckich żołnierzy stacjonujących w mieście, opanowano magazyny z umundurowaniem, bronią i amunicją znajdujące w podwórzu jednej z kamienic przy Rynku oraz zajęto najbardziej strategiczne punkty w Nakle i jego okolicy. Zadaniem Bartkowskiego było skuteczne rozszerzenie powstania jak najdalej na północ Wielkopolski i utrzymanie zdobytych pozycji. Wspierał wszelkie inicjatywy powstańcze, m.in., w Mroczy, Sadkach, Wyrzysku, Wysokiej, Białośliwiu, Ślesinie. Koordynował działania powstańcze w okolicy Wysokiej i w bitwie o miasto 7 stycznia 1919 r. Nadzorował z nakielskiego sztabu bitwę o Mroczę z 5 na 6 stycznia 1919 r. i Ślesin z 7 na 8 stycznia 1919 r. Towarzyszył również rokowaniom w Bydgoszczy, na mocy których powstańcy wycofali się na południe od Noteci. Pomimo wielu odniesionych zwycięstw ppor. Bartkowski zmuszony został do zawarcia umowy z Niemcami i oddania Nakła z okolicznymi miasteczkami. Powstańcy z powiatu wyrzyskiego wycofali się 10 stycznia 1919 r. w kierunku Kcyni.

Po opuszczeniu Nakła, Bartkowskiego skierowano do Sztabu Dowództwa Głównego Powstania
w Poznaniu. 20 stycznia 1919 r. rozkazem dowódcy Frontu Północnego Powstania Wielkopolskiego został mianowany dowódcą Odcinka Budzyńskiego, dowodził batalionem piechoty składającym się z 6 kompanii. Za jego komendantury został zdobyty „Pancernik” pod Budzyniem.

Od 12 kwietnia 1919 r. zajmował stanowisko I Adiutanta (Szefa Wydziału Operacyjnego) Sztabu Frontu Północnego Powstania Wielkopolskiego – II Dywizji Strzelców Wielkopolskich. W sierpnia
1919 r. został mianowany szefem sztabu Grupy Wielkopolskiej w Galicji. W lipcu 1920 r. został dowódcą I Dywizjonu 214 Pułku Artylerii Polowej.

Na mocy dekretu Naczelnika Państwa w lipcu 1920 r. rozpoczęto organizowanie oddziałów ochotniczych. Formowanie dywizjonu pod dowództwem por. E. Bartkowskiego rozpoczęto się 6 sierpnia 1920 r. I dywizjon 214 pułku pod dowództwem por. E. Bartkowskiego wyruszył na front w obronie Pomorza. Wszedł w skład grupy operacyjnej płk. Aleksandrowicza. Dywizjon brał udział w bojach pod Brodnicą w dniach 15-18 sierpnia 1920 r. Po walkach dywizjon powrócił do Poznania i został rozwiązany.

24 stycznia 1921 r. por. E. Bartkowski został I Oficerem Sztabu 23 Dywizji Piechoty. Od kwietnia 1921 r. do stycznia 1922 r. znajdował się w dyspozycji Naczelnego Dowódcy Wojsk Powstańczych Górnego Śląska na rozkaz  Ministra Spraw Wojskowych gen. Sosnkowskiego . Na Śląsku występuje pod pseudonimem „Pruj”.

W styczniu 1927 r. wybrany na członka Komisji Oficerskiej na rok 1927. W lipcu 1928 r. przeniesiony do Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii na stanowisko Dowódcy III Dywizjonu. W lipcu 1932 r. przeniesiony do 7 Pułku Artylerii Ciężkiej na stanowisko Dowódcy II Dywizjonu. W marcu 1933 r. został przesunięty na stanowisko kwatermistrza pułku. W styczniu 1935 r. przeniesiony do 17 Pułku Artylerii Lekkiej w Gnieźnie na stanowisko zastępcy Dowódcy Pułku.

W sierpniu i wrześniu 1939 r. w Zajezierzu pod Dęblinem, ppłk. Edmund Bartkowski był dowódcą Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej. Poległ 17 września 1939 r. pod Kowlem. Nie jest znane miejsce jego pochówku. Symboliczna tabliczka spoczywa na grobie jego żony na cmentarzu Górczyńskim w Poznaniu.

Został odznaczony:

Krzyżem Niepodległości z Mieczami, dwukrotnie Krzyżem Walecznym, Złotym Krzyżem Zasługi,
Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1920,
Medalem Dziesięciolecia Odzyskanie Niepodległości.

W latach dwudziestych, pomimo niewątpliwych zasług bojowych z okresu Powstania Wielkopolskiego oraz wielokrotnych wniosków przełożonych ( generała Kazimierza Grudzielskiego, majora lekarza dra Wojciecha Jacobsona, majora SG Bohdana Hulewicza, generała brygady Stanisława Taczaka) nie otrzymał Krzyża Virtuti Militari V klasy.

W lutym 1932 r. ożenił się z Klarą Kruppik i doczekał się czwórki dzieci -Wiktora, Teresy, Marii i Klary.

W Nakle nad Notecią jedna z ulic nosi imię Edmunda Bartkowskiego. Potomkowie nakielskiego komendanta postanowili utrwalić pamięć o niezwykłym przodku poprzez ufundowanie tablicy memoratywnej. Zadania podjął się wnuk Tomasz Stanecki. We współpracy z Muzeum Ziemi Krajeńskiej w Nakle nad Notecią oraz proboszczem parafii pw. św. Stanisława w Nakle, ks. Tadeuszem Michalakiem, powstał projekt tablicy, którą wmurowano w kruchcie kościoła, którą uroczyście odsłonięto 17 września 2024 r.

Opracowanie tekstu i materiały archiwalne: Tomasz Stanecki.