Powstanie Wielkopolskie na Krajnie - Powstanie Wielkopolskie

Krajna – region leżący na pograniczu Wielkopolski i Pomorza, którego historyczną stolicą jest Nakło nad Notecią. Wiele miejsc zachowało tutaj niepowtarzalny klimat z zabudową pochodzącą sprzed wieku. Wśród nich te związane z historią zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego.

Do rozszerzenia zasięgu powstania na północ od rzeki Noteci doszło, można powiedzieć, spontanicznie. Tak też oswobodzono spod władzy niemieckiej większość miejscowości zamieszkałych przez Polaków na Krajnie, m. in. Nakło nad Notecią, Wyrzysk czy Mroczę. Stronie niemieckiej taki rozwój sytuacji był wyjątkowo nie na rękę. Najważniejszym stało się odzyskanie przez nich kontroli nad magistralą kolejową Bydgoszcz – Piła, która odgrywała kluczową rolę przy wycofywaniu się liczących kilkaset tysięcy żołnierzy niemieckich sił z frontu wschodniego I wojny światowej. Dlatego po początkowych polskich sukcesach, Niemcy zorganizowali posiłki z Piły i Wałcza, po czym przystąpili do kontrataku.

Najpierw utracono położoną najbliżej Piły Wysoką, gdzie słabo uzbrojone siły powstańcze nie były w stanie zatrzymać niewielkiego, ale silnie uzbrojonego oddziału Grenzschutz-u. Miasteczka nie udało się odbić, a powstańcy wycofali się do Wyrzyska. Kolejna próba podjęta w nocy z 7 na 8 stycznia 1919 roku również zakończyła się niepowodzeniem. W Mroczy, wsparcie udzielone powstańcom od strony Nakła pozwoliło odzyskać kontrolę nad tą miejscowością.  Zagrożone atakami było też samo Nakło nad Notecią, przez które przechodziła wspomniana już, a kluczowa dla Niemców, linia kolejowa. Dlatego dążyli oni do zajęcie miasta, atakując od strony Bydgoszczy.

Niekorzystna dla powstańców sytuacja taktyczna w rejonie Szubina w pierwszej połowie stycznia 1919 roku oraz widoczna determinacja w dążeniu do odzyskania kontroli nad kolejową magistralą nadnotecką spowodowały, że powstańcom walczącym na Krajnie groziło okrążenie i odcięcie od głównych sił polskich walczących na południowym brzegu Noteci. Podczas rokowań prowadzonych w Bydgoszczy ustalono, że wycofają się oni w kierunku Kcyni, a Niemcom zostanie zapewniony wolny ruch pociągów. Porządek na spornym terenie miała utrzymywać polsko – niemiecka Straż Obywatelska. Krajna wróciła do Polski po wejściu w życie postanowień Traktatu Wersalskiego w 1920 roku.

Na pierwszym zdjęciu: Pomnik przy pl. Wolności ustawiony przez społeczeństwo Mroczy w 90. rocznicę walk powstańczych, fot. M. Budnik, 2022.

Na drugim zdjęciu: Pomnik znajdujący się w centrum Wysokiej. Umieszczono na nim nazwiska sześciu powstańców poległych podczas walk o tą miejscowość 5-6 stycznia 1919 roku, fot. M. Budnik, 2022.

Na trzecim zdjęciu: Głaz pamiątkowy ustawiony przy strzelnicy bractwa kurkowego na wschodnich przedmieściach Wysokiej. W tym miejscu w styczniu 1919 roku zgromadzili się powstańcy przed nieudanym bojem o wyzwolenie tej miejscowości, fot. M. Budnik, 2022.

Na czwartym zdjęciu: Pomnik upamiętniający poległych, walczących o polskość Krajny ustawiony pośrodku rynku w Łobżenicy. W ostatnim czasie dodano do niego płaskorzeźbę żołnierza w mundurze Wojsk Wielkopolskich, fot. M. Budnik, 2022.